تخت سليمان محوطه اي باستاني است شامل چند كاخ ساساني و آتشكده آذرگشنسب.در نزديكي آن دو مجموعه باستاني ديگر به نامهاي زندان سليمان و تخت بلقيس قرار دارد.در اطراف زندان سليمان آثاري از دوره مادها و سكاها بدست آمده و بر اساس اين كشفيات تاريخ منطقه را به هزار سال پيش از ميلاد نسبت مي دهند.برخي تاريخ نويسان اين مكان را محل تولد زرتشت دانسته اند
كاخ ساساني در زمين مرتفعي واقع است كه در پيرامون آن درياچه عميق بيضي شكلي قرار دارد.شمال درياچه آتشكده آذر گشنسب بر پا بوده و آتش آن تا قرن چهارم هجري روشن بوده است و از آن به عنوان يكي از سه آتشكده مهم ساساني ياد مي شود - آذر فرنبغ،آذر برزين،آذر گشنسب -اين محل در قرن هفتم هجري به صورت اقامتگاه تابستاني ايلخانان مغول در آمد .از اين آتشكده به نام آتشكده شيز نيز ياد شده است .
بهرام گور و خسرو پرويز پس از پيروزي بر دشمنان غنائم جنگي را به اين آتشكده هديه ميكردند.اين آتشكده آنقدر اهميت داشت كه شاهان ساساني پس از تاج گذاري براي زيارت،پياده از تيسفون به آنجا مي رفتند.رستم فرخزاد فرمانده لشگر ساساني، پس از آنكه فرو پاشي سلسله ساساني را حتمي دانست در نامه اي به يزگرد سوم از او خواست با تمامي ثروت خود به تخت سليمان رود
مسعودي مي نويسد: و در آنجا تا كنون آثاري شگفت از بنا و تصوير ، با رنگهاي جالب از صورت افلاك و نجوم وجهان از خشكي ودريا و آبادي و معدن و ويرانه و گياه و عجايب ديگر بجاست
ابودلف در سال 341 هجري از روشن بودن آتش آتشكده زرتشتيان در اين منطقه مي نويسد و در شگفت است كه اين آتش كه كانون آن از 700 سال پيش فروزان است چرا خاكستر ندارد. او مي نويسد بر بالاي گنبد اين آتشكده هلالي از نقره نسب شده كه طلسم آن به شمار ميرود و قابل تخريب نيست.ياقوت حموي و قزويني نيز چنين عباراتي را نقل كرده اند.اشپيگل مي نويسد : پس از آنكه هراكليوس به معبد شيز رسيد تصويري از خسرو پرويز را ديد كه نمايشي بود از آسمان با خورشيد، ماه، ستارگان و ايزدان و به كمك دستگاههاي مكانيكي آسمان ميتوانست بغرد و ببارد. قزويني مي گويد : آ تش ديگر آتشكده ها را از آتشكده شيز ميبردند.
همچنين بقاياي يك معبد آناهيتا نيز در خرابه هاي ساساني تخت سليمان ديده ميشود. البته شهرت مذهبي اين محل مربوط به آتشكده آن است.
در سه كيلومتري شمال غربي تخت سليمان،تپه اي قرار دارد كه در قله آن حفره اي بزرگ به عمق حدود 100 متر ديده مي شود و آنرا زندان سليمان ناميده اند.در فاصله 7.5 كيلومتري شمال شرقي تخت سليمان كوهي به نام تخت بلقيس قرار دارد كه در آن آثار بنا هاي ساساني ديده مي شود
توضیحات کُلی رو دوست عزیزِ بالائی قرار داد (البته توضیح خودش نبود!)
یک بنای تاریخی که قدمتش به سالیان خیلی دور میرسه، هرچند این بنا بیانگر وجود فرهنگ و تمدن در اون دوره است اما فرهنگ منطقه ی شیز به قرن ها پیش از اون بر میگرده.
این بنا نوعی قلعه ی دفاعی به شمار می اومد و چندین بار در مقابل هجوم روم به مقابله پرداخته.یک دریاچه در وسط بنا قراره داره که بسیار عمیقه و آب اون هیچ ارتباطی به میزان بارش و یا خشک سالی نداره چرا که از زیر زمین سرچشمه میگیره. طی تحقیقات انجام شده کف دریاچه به تونل های متعددی ختم میشه که هرکدوم از اون تونل ها ورودی چندیدن تونل دیگه ست.
این قلعه شامل چند دروازه است.سنگ های به کار برده شده برای ساخت دیوار و بنا ها بسیار عظیم بوده و خیلی عجیبخ که انسان تونسته باشه اون ها رو حمل کنه به همین دلیل مردم این منطقه اعتقاد دارن که این قلعه در ابتدا متعلق به سلیمان پیامبر بوده و از نیروی جن برای ساخت قعله استفاده کرده.
کمی دورتر از این بنا یک کوه آتشفشانی قرار داره که به زندان مشهور شده.و مردم عقیده دارن سلیمان دیو های سرکش و فرمان شکن رو اونجا مجازات میکرده.
در مسیر این بنا چشمه های آب گرم به چشم میخورن و دشت های سر سبز با هوایی مطبوع و خنک جای خوبی برای گردشه. هرچند جهت خواب شبانه در این منطقه که به (افشار) معروف شده بایستی حتی در فصل تابستان هم با پتو خوابید.