اثبات یا نقیض وجود خدا

[Giso0]

قطعا ی وجود برتری این دنیا رو با عظمتش درست کرده ولی دین و.. رو ن و همش سیاست بازی ای بیش نیست برا مدیریت ادمها و قدرت .

 

[Alirezaard]

از نظر من حقیر خدا هست ولی به شکلی که بعضیا افراط میکنن و بعضیا تفریط هرچیزی که در جهان هست یا مادست یا انرژی اگر خدا ماده بود دارای جرم و حجم و محدودیت بود پس خدا یک انرژی هست که میتونیم با نشات گرفتن ازش زندگی کنیم

 

[اِفنوزتری]

بابا درک وجود خدا که مرحله اول هست، شما گیرید؟!
بنظرم میتونید از خودش کمک بخواید، ولی دیگه در برابر نشونه‌ها مقاومت نکنید!

 

[Amin rouhi]

0) پیش‌نوشت:
@Void PBZ
A) ویرایشِ دیگه‌ای نیست که انجام بدید؟ دروغِ دیگه‌ای بنویسید، متنِ تقطیع‌شده‌ی دیگه‌ای بذارید، دشنامِ دیگه‌ای اضافه کنید، مفاهیمِ دیگه‌ای رو تقلیل بدید الخ؟ نه، تهمت نیست، این پست رو می‌نویسم تا تک‌تکِ این‌ کارهای _به قولِ دوستان_ فاخرِ "جنا‌ب‌عالی" رو نشون بدم.
B) توقع دارم برخلافِ دفعاتِ پیشین، این‌طور نباشه که بخش‌ یا بخش‌هایی رو کلاً نادیده گرفته بشه.
C) ترتیبِ موضوعات رو تا حدی تغییر دادم تا پست منظم‌تر باشه.
__________________________________________
1) گیلاس‌چینیِ شیادانه!

جعبه متن مخفی: معلم شهید

این نسل ملتهب، هرگز خواهان آن نیست که اسلام، به یاری قوانین علمی و یا اختراعات و اکتشافات اروپا و آمریکا توجیه شود. […] اساسا از هر چه به نام تکنیک و تکنولوژی و فلسفه و علوم جدید است شدیدا نفرت دارد، چه این همه را آلت قتاله خویش می‌یابد. [...] من و همه کسانی که در این خط مشی راه می‌سپارند بیش از آنچه از ارتجاع و کهنگی بیزاریم، از تجددمآبی و تشبه به فرهنگ و تمدن و حتی خط مشی علم و هنر و ادب و فلسفه و سیاست و صنعت حاکم بر جهان امروز، بیزاری توأم با دشمنی و کینه داریم. [...] ما نیازی به رنگ‌آمیزی تجددمآبانه اسلام نداریم."
× شیعه
- "اسلام صلح نیست، اسلام جنگ است. نباید از اتهام کشیش‌ها و استعمارگران و شبه‌روشنفکران کاردستی آنها ترسید و جا زد. با بزک کردن و امروزی وانمود کردن اسلام کاری از پیش نمی‌رود، حقیقت را باید آنچنان که هست شناخت، نه آنچنانکه می‌پسندند. [...] اسلام تنها مذهبی است که فقط به موعظه و پند و اندرز نمی‌پردازد بلکه خود برای تحقق کلمه، شمشیر می‌کشد. اگر بخواهند از پیغمبر اسلام مجسمه‌ای بریزند باید در یک دستش کتاب باشد و در دست دیگرش شمشیر."
× ما و اقبال
- "عامل استحمار در زمان بنی‌عباس علم است، تمدن است، هنر و ادبیات است و تحقیق [...] علم به خودآگاهی انسانی و خودآگاهی اجتماعی صدمه می‌زند [...] امت جامعه‌ای است از افراد انسانی که همفکر، هم‌عقیده، هم‌مذهب و همراهند، نه‌تنها در اندیشه مشترکند، که در عمل نیز اشتراک دارند [...] افراد یک امت یک‌گونه می‌اندیشند و ایمانی همسان دارند و در عین حال در یک رهبری مشترک اجتماعی، تعهد دارند که به سوی تکامل حرکت کنند [...] آدم مسلمان است که دشمنی‌اش به خاطر دین است."
× خودآگاهی و استحمار

در رابطه با این نقلِ قول، دو انتقاد وارده.
اول این‌که هر کدوم از این‌کتاب‌های نام‌برده بالغ بر ۴۰۰ صفحه‌اند. این ها رو از چه صفحاتی انتخاب کردید؟ چرا پراکنده‌ست و حتی شماره‌ی صفحات‌ش هم مشخص نیست؟ به جای این‌طور گیلاس چیدن ها، از سرِ رَبوه نظر کن در دمشق!-مولانا [ربوه: بلندی]
این انتقاد از این جهت مهمه که شما بعضی جمله‌ها رو بدونِ توجه به جملاتِ قبلی و بعدی [و به طورِ کلی، بدونِ توجه به منظومه‌ی فکریِ شریعتی] برجسته کردید و بقیه رو به حاشیه روندید [که جلوتر نشون می‌دم] و این زمینه‌سازِ خطا در فهمه. [البته اذعان می کنم که زمانی "زمینه‌سازِ خطا در فهمه" که خوش‌بینانه متصور بشیم که این‌کار عامدانه و با غرض‌ورزی نبوده]
انتقادِ دوم‌م اینه که اصلاً که چی؟ چرا این‌ها رو بی ارتباط به قضیه این‌جا آوردید و بعضی بخش‌ها رو هم برجسته کردید؟ مگه من گفتم که شما بی‌سواد هستید یا "کلاً هیچی نخوندی پس حرف نزن" که نامربوط با صحبت‌ها، نقلِ قولِ گلچین‌شده می‌نویسید؟ البته چندان اهمیتی هم نداره. به هر شکل؛ به بخش‌هایی که پررنگ‌ کردید، پاسخ خواهم داد. فقط قبل از هر چیز باید یه چیزی نشون بدم:
جناب‌عالی از کتابِ خودآگاهی و استحمارِ شریعتی نقل کردید که علم به خودآگاهی انسانی و خودآگاهی اجتماعی صدمه می‌زند.
خب؛ اول این‌که خودآگاهی و استحمار یک سخنرانی ح۵ صفحه‌ایه که در اون، شریعتی از استحمار و آلات‌ش میگه. از زُهد و شکر و آزادی‌های جنسی و مذهب و علم. بیاید ببینیم که درموردِ علم دقیقاً چی گفت:

... علم برای علم به طورِ مجرد یک عامل انحراف است ... همان چیزی که هایدگر، بزرگترین فیلسوف زمانه ما و استاد سارتر می‌گوید: علم ثمره‌ی لحظات انبوه و متراکمی‌ست که انسان در آن لحظات از خود بی‌خود شده است! ... ما وقتی مشغول مطالعه‌ای هستیم یا غرق در کشف و اختراعی هستیم، در آن حالت خودآگاهی نداریم، احساس نمی‌کنیم، ابزاری هستیم برای آن عمل ... و این‌جاست که علم به خودآگاهی انسانی و خودآگاهی اجتماعی صدمه می‌زند.

پس ما با دوحالت مواجه‌ایم:
1) خودتون کتاب رو خوندید و این بخش‌ش رو بریدید. خب، شرم نمی‌کنید؟! شاید این‌کارهاتون شما رو جلوی بقیه‌‌ای که آشناییِ چندانی با شریعتی ندارند، شما رو خیلی باسواد و فاخر نشون بده. اما این‌جا نه!
2) خودتون نخوندید و از کسی/جایی کمی کردید. پیج اینستاگرام یا کانالِ تلگرام شاید. هرچیزی رو کپی نکنید. خوب نیست.
خب، برگردیم به نقلِ قول‌ها:
A) نقلِ قولِ اول: ما نیازی به رنگ‌آمیزی تجددمآبانه اسلام نداریم.
من برداشت کردم که شما این رو برای پاسخ به این حرفِ من آوردید:

ضمنِ این‌که ناگفته نمونه که من این قضیه‌ی فهم‌های متفاوت رو درست می‌دونم.

و از اون‌جایی که به جای نقدِ حرفِ من، خواستید بگید که شریعتی با موضوع مخالفه، توجه‌تون رو به صفحاتِ ۱۳۰ تا ۱۳۸ م.آ ۲۶ جلب می‌کنم که انگار اون «یک نگاه"‌تون شامل‌ش نشده:

جامعه‌ی زنده، جامعه‌ای است که در آن عقل‌ها می‌اندیشند، و بشریت این جور است که هر عقلی به جوری می‌اندیشد و یک حقیقتِ واحد را به گونه‌ای تلقی می‌کند که با تلقیِ دیگری فرق دارد. گرچه من به این حقیقت را به یک شکلی می‌فهمم و تو همان حقیقت را مثلِ من معتقدی اما به شکلِ دیگری می‌فهمی، ولی این اختلافاتِ فهمِ ما در یک حقیقتِ واحد، دلیلِ باطل بودنِ یا باطل بودنِ تو نیست؛ هر دو بر حقیم، اما حقیقت در قالب‌های ذهنیِ من و قالب‌های ذهنیِ تو، اختلافِ شکل و اختلافِ تصویرِ ذهنی پیدا کرده [...] اما هر کدام در سطحِ ذهن و شعور و شکلِ فهم و سطحِ فهم و عمقِ فهم و رنگِ روحِ خودمان [...] چرا؟ برای این‌که اعلامِ این حرف، ارزشش عبارت است از: امکان دادن به همه‌ی اندیشه‌ها و عقل‌ها که در صحنه‌ی حرکت و خلاقیت و پیشرفت و پرورشِ فکری و معنوی، آزاد تلاش کنند و جولان داشته باشند.[...] دیکتاتوری برای چه بد است؟ به قولِ روسو؛ برای آن‌که یک تن می‌اندیشد و دیگران حقِ اندیشیدن ندارند‌. این است که یک جامعه تبدیل به یک تن می‌شود برای یک مغز. اما وقتی آزادیِ قلم و اندیشه هست، به میزانِ تن‌ها عقل وجود دارد و در تصادمِ این‌هاست که فرهنگ و تمدن وجود دارد.

و طبیعیه که نه ‌تنها بینِ این دو حرفِ شریعتی تضادی وجود نداره، که حتی مکمل هم‌اند.
B) نقلِ قولِ دوم: اسلام جنگ است!
بله، این موضوع درسته.
A) اولاً که این تحلیل مختصِ شریعتی نیست. ادوارد سعیدِ عزیز، در صفحه‌ی ۹۹ کتابِ [لینکِ خرید]، برای تحلیلِ وقایعِ فیلیپین، ایران، فلسطین و سایرِ کشور‌ها بیان می‌کنه که:

آن چه که این وقایع در آن مشترک هستند نخست این است که همه الگوی مداومی از قدرت سیاسی را نمایش می‌دهند که به غرب دست‌اندازی می‌کند.
دوم، همه این وقایع نتیجه‌ی هیجانِ اخلاقی و هراس‌آوری هستند و سوم این‌که این رخداد‌ها پوسته‌ی نازک و استعماریِ لیبرالیسم، سکولاریسم، سوسیالیسم و یا دموکراسی را متلاشی می‌کنند.

B) اتفاقاً برخلافِ نگاهِ توام با کنایه و تحقیرِ شما، شریعتی به درستی در ص ۱۸۶ از م.آ ۲۲ این موضوع رو فخرِ خودش می‌دونه:

... [خدای من] خدایی‌ست که پیامبر بزرگش، پیامبر شمشیر است و بقول رودنسون "پیامبر مسلح" است (او به عنوان حمله این وصف را می آورد و من به عنوان افتخار!) البته پیامبر من مثل پیامبر مسیحیت کاتولیک رومی نیست که میان ظالم و مظلوم، آقا و برده، استعمار روم و استعمارزده فلسطین، عشق و محبت تبلیغ کند و با چند تا نصیحت (که به درد موضوع انشاء می خورد) در برابر امپراتوری وحشی و نظامی جهان، بخواهد تودهء ذلیل را نجات دهد و بعد هم دو تا آجان بیایند و منجی قوم اسیر را مثل یک اسیر بگیرند و ببرندش بالای دار و پیامش هم این باشد که "ای ملت اسیر استعمار رومی! کار قیصر را به قیصر واگذار کنید و کار خدا را به خدا! اگر آنها به یک طرف صورتتان کشیده زدند رسالت شما این است که طرف دیگر صورتتان را تقدیم ظالم کنید!

بدیهیه که حینِ سخنرانی کسی از شما ارجاع نمی‌خواد. ولی فکر می‌کنم منظورِ دکتر، بابِ ۵ انجیلِ متی باشه:
و نیز شنیده‌اید که گفته شده، چشم به عوض چشم و دندان به عوض دندان اما من به شما می‌گویم، در برابر شخص شرور نایستید. اگر کسی به گونه راست تو سیلی زند، گونه دیگر را نیز به‌سوی او بگردان و هرگاه کسی بخواهد تو را به محکمه کشیده، قبایت را از تو بگیرد، عبایت را نیز به او واگذار.
C) متاسفانه باز هم در یک "استدلالِ منطقی" دچار مغالطه‌ی نقلِ قولِ ناقص شدید. چرا که این فقط یک وجه قضیه‌ست. شریعتی در صفحه‌ی ۲۱ تا ۴۵ از کتابِ "سیمای محمد" تصویرِ کاملی از محمد و "مسلمانِ ایده‌آل" ارائه می‌ده:

خطوط سیمای محمد را، سیمایی که در پس چهارده قرن از چشمهای کم سوی ما پنهان مانده است را هم باید این گونه دید [...] باید از روانشناسی، جامعه‌شناسی و تاریخ، نگاهی تازه ساخت و بر سیمای محمد افکند. گاه او را در صحنه‌های مرگبار جنگ می‌بینیم که از شمشیرش خون می‌چکد و پیشاپیش یارانش می‌تازد [...] گاه هم او را می‌بینیم که هر روز در رهگذرش یهودیی از بام خانه‌اش خاکستر بر سرش می‌ریزد و او نرم‌تر از مسیح، هم‌چون بایزید، روی در هم نمی‌کشد و یک روز که از کنار خانه وی می‌گذرد و از خاکستر مرد خبری نمی‌شود با لحن یک صوفی پر صفا می‌پرسد رفیق ما به سراغ ما نیامد؟ و چون می‌شنود که بیمار شده است به عیادتش می‌رود [...]
چه کسی به سادگی باور می‌کند که مردی که در این نیمه شب خاموش خانه را و شهر را ترک کرده است و در قبرستان بقیع سر در گریبان لطیف‌ترین احساسهای عارفانه فرو برده و با قبرهای خاموش از سرنوشت مرموز حیات سخن می‌گوید همان کسی است که در پاسخ به خیانت نامردانه یهودیان بنی‌ قریظه به مردم، سر بریدن آنها را با چشمان سرد و خشک تماشا کرده و سپس برخاسته و به کارهای دیگرش پرداخته است [...] شگفتا، آیا می‌توان باور کرد که مردی که در مدتی کم‌تر از ده سال، شصت و پنج لشکر کشی داشته است، مردی که رهبانیت مذهب خویش را جهاد می‌داند و حتی گوشه خلوت آرام معبدش را "محراب" (رزمگاه) نام می‌کند، در دلش روحی به عمق معنوی بودا، در مغزش اندیشه‌هایی به لطافت اوپانیشادها، در منطقش خردی به استحکام خرد سقراط و در چشمش نگاهی به ظرافت و زیبایی پر جذبه نگاه چینی "لویی" نیز هست؟ هم او که می‌گوید: "اگر مأمور نبودم که با مردم بیامیزم و در میان آنان زندگی کنم دو چشم‌ام را بر این آسمان می‌دوختم و چندان به نگاه کردن ادامه می‌دادم که خداوند جانم را بستاند.

که همین‌طور که دیدیم، در اسلام جنگ است! مسلمان جنگ‌جوست! خلاصه نشده. از طرفی در صفحاتِ ۳۵ و۳۶ از همون کتابِ "ما و اقبال" که بهش "یه نگاهی" انداختید، چهره‌ی اقبال رو به عنوانِ یک مسلمانِ واقعی توصیف می‌کنه:

اقبال؛ مردی که هم بیداری سیاسی زمان را در اوج خود داشت (به طوری که بعضی او را فقط یک چهره سیاسی و یک رهبر آزادی ملی و ضد استعماری در قرن بیستم می‌دانند)و هم در اندیشیدن فلسفی و علمی به پایه‌ای بود که در غرب امروز او را یک متفکر و فیلسوف معاصر می‌دانند. در‌عین‌حال مردی که ما به عنوان یک مصلح جامعه اسلامی می‌دانیم و می‌نامیم که به وضع جامعه بشری و اسلامی و جامعه‌ای که خودش در آن زندگی می‌کند می‌اندیشد و برای نجات و بیداری و آزادی‌اش جهاد می‌کند؛ نه تنها به صورت تفننی و علمی بلکه به صورت یک آدم متعهد و ملتزم نگاه می‌کند و تلاش می‌کند. و در‌عین‌حال عاشق مولوی هم هست و با معراج‌های روحانی او همسفر و از آتش عاشقی و درد و اضطراب‌های روحی، داغ، سوخته و گداخته. اما بزرگ مردی که یک بعدی نشده، تجزیه نشده، مسلمانی که یک جنبه‌ای و یک جانبه نشده . یعنی مسلمان تمام، اگر به مولوی هم عشق می‌ورزد در او محو نمی‌شود، به یک پهلو کج نمی‌شود.

پس این شلوغ‌بازی‌هایِ آشکاری که به قولِ خودتون "یه عده تصور کردن" که می‌تونند با استعانت از همون:

یه اصلی در جامعه‌شناسی داریم، به نامِ "حاشیه‌رانی و برجسته‌سازی" . به این شکل که شما اون بخشی از ماجرا که به دردتون می‌خوره رو برجسته می‌کنید و عامدانه بقیه‌ش رو به حاشیه می‌رونید

انجام بدند تا به سادگی نتیجه بگیرند که "چون شریعتی از جنگ گفت، پس مرتجعه" ، در بهترین حالت جز همون مطالبِ طنز قرار می‌گیره
خب، حاشیه کافیه؛ به حرف‌مون برگردیم:

ایشان هیچ‌کدام از دستاوردهای جامعۀ بشری رو «پیشرفت» نمی‌دونه؛

بله، همین‌طوره. اول این‌که شریعتی در ص۲۲۰ م.آ ۲۴ به شما حق می‌ده که این‌ها رو "پیشرفت" بدونید:
یک متجدد، یک عالمِ بی‌طرف، یک نیمه‌روشنفکری که عقل‌ش به چشم‌ش است، یک خانم و آقای "امروزی" حق دارند، "پیشرفت" را به طورِ مطلق ستایش کنند و نفهمند که در چه زمینه‌ای و به چه قیمتی و در چه جهتی و به سودِ چه طبقه‌ای؟ حق دارند به اصالتِ علم تکیه کنند و آن را از جامعه و انسان مجرد ببینند و علم را فقط فرمول‌های علمی پندارند و هم‌چنان که خود کارِ علمی می‌کنند و نمی‌دانند کارگزارانِ چه نظامی و پیش‌کارانِ چه قدرتی هستند، نفهمند که بینشِ علمی، روحِ علمی، روشِ علمی، جهتِ علمی، تعهدِ علمی و مسئولیتِ علمی و بالاخره استخدامِ علمی چیست و چگونه هر یک از این‌ها بسته به نظامِ اجتماعی، بنیادِ اقتصادی، جهتِ سیاسی، ایدئولوژی و روحِ حاکم، پایگاهِ طبقاتی و نوع و کیفیتِ ساختِ جامعه، می‌تواند متفاوت و حتی متضاد باشد.
و صرفاً کافی بود که "یه نگاهی" به بقیه‌ی آثارِ شریعتی هم می‌ا‌نداختید تا ببینید که دقیقاً به خاطرِ رنجِ انسان [که به طرزِ عجیبی شریعتی رو به بی‌تفاوتی نسبت بهش متهم کردید] هست که در نگاهِ شریعتی، "ترقی" و "تکامل" دو مفهومِ مختلف‌اند:

ستایش از پیشرفت، شاخصه‌ی روح و فرهنگ بورژوایی و حماسه‌ی بزرگ رژیم‌های استعماری و نیایش ویژه‌ی کیش قدرت‌پرستی و پول است. و تاریخ و جغرافی شاهد است که در زیر شعارِ پیشرفت، همیشه این حقیقت و عدالت و حق بوده که پامال شده و از یاد رفته و این مردم گرسنه، فقیر و اسیر بوده‌اند که قربانی شده‌اند و جه بسا ارزش‌های انسانی که در زیر ارابه‌ی بی‌رحم پیشرفت له شده و مسخ و محو گشته‌است. وانگهی ترقی و تکامل دو مفهومِ متفاوت است. ترقی مترادف توسعه است و تکامل مترادف تصاعد. ترقی بیشتر مفهومی کمی‌ست و تکامل کیفی. ترقی بیشتر به قدرت و امکانات انسان عنایت دارد و تکامل به حقیقت و صفاتِ وجودیِ وی. بی‌شک بورژوازی مترقی‌ترین مرحله‌ی رشد تاریخ در جامعه‌ی بشری‌ست و کیست که نداند؟ در عین حال از نظر انسانی و اخلاقی، در هیچ مرحله‌ای، انسانیت تا بدین سطح، به پستی، ابتذال و ضعف، یا مرگ ارزش‌های معنوی انحطاط روح افتاده باشد. اگر مترقی بودن یک نظام اجتماعی، یک ارزش تلقی شود و وجودِ آن را بتواند در نظر یک روشنفکر مسئول توجیه کند، پیدایش بردگی را باید در مسیر تکامل انسانی تلقی نمود (...) زیرا کیست که نداند که پایه‌های نخستینِ مدنیت را رژیمِ بردگی نهاده است و با پیدایشِ این رژیم، در تاریخ، جهشی سریع در راه پیشرفت جامعه بشری پدید آمد... [م.آ ۲۳؛ صص ۲۱۳_۲۱۵]

و فکر می‌کنم حالا واضح شده باشه که چرا شریعتی:

در ماوراء طبیعت در پی کشف «حقیقت»های پنهان هزار و چند سد ساله در متون «مقدس»ه.

البته باید بگم که این‌که شما دست‌آورد‌های فعلیِ بشر رو "پیشرفت" بدونید، برای من که چیزِ عجیبی نبود. ریچارد رورتی آموزه‌های فلسفی و گفتمان‌های سیاسی رو به دو دسته تقسیم کرده بود و معتقد بود، کسانی که زیاد از کلماتِ غلیظ استفاده می‌کنند عموماً به "اخلاقِ سیاسی" معتقداند و برعکس، کسانی که واژگانِ رقیق رو به کار می‌برند، به «سیاستِ اخلاقی" باور دارند و در نتیجه، در جایی که اولی به "نتیجه" فکر می‌کنه و در مسیرِ نِیل به هدف، بهره‌گیری از هر وسیله‌ای [مثلِ برده‌داری] رو جایز می‌دونه، دومی خودش رو به "انجامِ وظیفه" در کادرِ ضابطه و با بهره‌گیری از ابزارِ مشروع موظف می‌دونه.
لذا این انتقادتون:

[کسی که رنج مردم برای او اهمیتی نداره]

که اولاً مطابقِ نقلِ قولِ خودتون و «مبانیِ دموکراسی" رد می‌شه:

البته رنجی که اکثریت، آگاهانه پذیرفتهاند، نه که بر آنها تحمیل کرده باشند

و ثانیاً، دیدیم که این موضوع نه تنها درموردِ شریعتی موضوعیت نداره، که در رابطه با خودِ شما صادقه که "رنجِ مردم" در طیِ دوره‌ی برده‌داری براتون اهمیتی نداشت بلکه "پیشرفت" بود که مهم بود‌.
+ سوال؛ دست‌آورد‌های فعلیِ جمهوریِ اسلامی در حیطه‌ی موشکی رو پیش‌رفت می‌دونید حتی اگر به قیمتِ رنجِ میلیون‌ها انسان باشه؟! تردیدی ندارم که پاسخ منفیه. البته نه به خاطرِ رنجِ مردم، که به خاطرِ برچسبِ "اسلامی"!
از طرفی، گفتید:

اما پسرفت به اسلام 1400 سال پیش [با نام «سرچشمه‌های اصلی انقلاب اسلامی»] رو «تعالی» و «کمال» می‌دونه.

اول این‌که برای کسی که "استدلال‌های منطقی" داره، درست نیست که در برابرِ کسانی که به "زوالِ عقل" دچاراند از "مغالطه‌ی توسل به تجدد" استفاده کنه‌.
در ثانی، اگر لطف می‌کردید و بخشی از پستِ قبلیِ من رو کلاً نادیده نمی‌گرفتید، می‌دیدید که راجع بهش کاملاً توضیح داده‌ام:

۲_ از نظرِ جامعه‌شناسی نگاهِ شریعتی و آلِ احمد زیر مجموعه‌ی "بومی‌گرایی" [Nativism] طبقه بندی میشه.‌ ویلیامز و کریسمن نوشته‌اند:
بومی‌گرایی را در گسترده‌ترین معنا می‌توان آموزه‌ای دانست که خواستارِ بازآمدن، باز آوردن، یا ادامه‌ی رسوم، باورها و ارزش‌های فرهنگیِ بومی‌ست [...]

باید افزود برخلافِ کلیشه‌های رایج، بومی‌گرایی به معنای ناآگاهی از تجدد نیست، بلکه برعکس، باید آن را یک پدیده‌ی مدرن دانست زیرا پیامِ آن یعنی "خودت باش" که آدمی را به اصالت توجه می‌دهد، خود، ساخته‌ی عصرِ مدرن است.

و همین گفتمان هست که شریعتی و آل‌احمد رو در پیوند با کسانی مثلِ فرانتس فانون، امه سرز و آلبر ممی تعریف می‌کنه. گفتمانی که هم‌زمان با اون‌ها در ایران هم آغاز شد. آغازی که ادوارد سعید در انتهای کتابِ "فرهنگ و امپریالیسم" پس از ارجاع به قطعه‌ای از متنِ شریعتی در رابطه با "انزجارآور بودنِ معیارِ ثابت" و تعریفِ انسان به عنوانِ "یک انتخاب، یک مبارزه، یک شدنِ دائم، یک مهاجرِ دائمی" درموردِش می‌نویسه:
در این سطور با یک نیروی خالص در جهتِ پدیدآوریِ یک فرهنگِ غیرِتحمیلی سر و کار داریم [...] که با آگاهی از موانعی سخت، با گام‌هایی محکم، با درستی‌ای بدونِ ابتذال، شناخت نه فضل‌فروشی، شرکت در مفهومِ آغاز کردن، شروعی که در تمامِ کوشش‌های انقلابی برای "باز_شروع کردن"‌ها لازم است، به حرکت در آمده است (صص ۴۲۹_۴۳۰)
و در آخر هم، حرفِ جالبی فرمودید:

در هر صورت، از نظر من ایشان مرتجع محسوب می‌شه.

فکر می‌کنم این‌که "نظرِ ناشی از ورق‌خوانی" رو نمی‌پذیریم بدیهی باشه دیگه، نه؟
[همین‌جاست که می‌گم قطعاً نظرِ آقای حنیفی ارزشمنده. هر چی نباشه _مطابق با ادبیاتِ خودتون_ "همه که مثلِ جناب‌عالی نیستن" که به طورِ ناقص نقلِ قول، و از همون نتیجه‌گیری کنند‌‌. داریم کسانی که "از سر ربوه" نگاه می‌کنند!]
و خب، با توجه به این‌که گفته‌اند "اول ادب بعد محتوا"، خیلی خیلی مودبانه‌ی چیزی که می‌خواستم بگم، اینه که آیا صرفِ "بر حق دونستنِ" خود، دلیلی برای "بر حق بودن"‌ه؟ به عبارتِ دیگه، آیا مُحِق بودن از منظرِ درونی، دلیلِ کافی برای مُحِق بودن از منظرِ بیرونی هست؟

__________________________________________
2) غرب‌زدگی در هویت!

جعبه متن مخفی: جلال

البته مفهوم «غرب‌زدگی» برای خودِ آل احمد واضح نبود
بنابراین برای آل احمد، غرب و شرق هنوز مفاهیمی جغرافیایی بودن.

جداً‌ ؟
این هم از همون مطالبِ طنزه که علی رغمِ این‌که در همون بخش دوبار تاکید می‌کنه که "منظورم بُعدِ جغرافیایی نیست" و از طرفی، دقیقاً جمله‌ای که مفهومِ غرب و شرق رو تعریف می‌کنه، یک خط پایینِ اون چیزی هست که شما برجسته کردید [و همین‌طور، صفحه‌ی قبل‌ش!] ولی اون رو ندیدید یا شاید هم نمی‌خواستید که ببینید:

شرق و غرب در نظر من ديگر دو مفهوم جغرافيايی نيست. برای يک اروپايی يا آمريكايی، غرب يعني اروپا و آمريكا و شرق يعنی روسيه شوروی و چين و ممالک شرقی اروپا. اما برای من، غرب و شرق نه معنای سياسی دارد و نه معنای جغرافيايی؛ بلكه دو مفهوم اقتصادی است؛ غرب، يعنی ممالک سير و شرق يعنی ممالک گرسنه.

حالا اون به کنار؛ آل‌احمد در صفحات ۳۷۵ و ۳۷۶ از کتابِ سفرِ آمریکا [لینکِ خرید] هر سه مفهومِ "شرق" و "غرب" و "غرب‌زدگی" رو تعریف می‌کنه که برای جلوگیری از چنین برداشتِ غلطی، صرفاً کافی بود که علاوه بر "غرب‌زدگی" به بقیه‌ی آثارِ آل‌احمد هم به قولِ خودتون "یک نگاهی" می‌انداختید:

سعی کنیم ضمنِ بحث، تعبیرها را هم معنی کنیم تا معلوم باشد با چه ملاک‌هایی حرف می‌زنیم. این‌جوری بهتر مکالمه ایجاد می‌شود [...] من می‌گویم غرب، و غرض‌م از غرب، تنها اروپا یا آمریکا نیست. به تمامِ ممالکی می‌گویم غرب که سازنده، و مهم‌تر از آن، صادرکننده‌ی ماشین اند. به کجا؟ به تمامِ ممالکی که محتاجِ ماشین و مصنوعاتِ ماشینی‌اند و مصرف‌کننده‌اند. این دسته‌ی دوم را می‌گویم شرق. که برای پرداختِ ماشین و مصنوعاتِ ماشینی چیزی جز موادِ خام ندارند.
بدین ترتیب در مقوله‌ی غرب و غربی _برای من_ شوروی هم جا دارد

[...] اما برای من که از ایران می‌آیم غرب و شرق تنها دو مفهومِ جغرافیایی نیست، بلکه پیش از آن، دو مفهومِ اقتصادی‌ست. برای من دولتِ آفریقای جنوبی هم تکه‌ای از غرب است، گرچه در منتهاالیه جنوبیِ آفریقاست و اغلبِ ممالکِ آمریکای لاتین برای من جز شرق به حساب می‌آیند گرچه از نظرِ جغرافیایی در حدودِ ۱۸۰ درجه‌ی غربیِ سرزمینِ ایران آن طرفِ کره‌ی زمین قرار گرفته‌اند.

[...ص ۳۷۶:] این مفهومِ غرب و شرق. اما می‌گویم غرب‌زدگی؛ یعنی عوارضِ رابطه‌ی خاص اقتصادی و لاجرم سیاسی میان این دو دسته ممالک. که رابطه‌ی دو طرف یک معامله نیست؛ یا دو طرفِ یک معاهده. بلکه چیزی‌ست در حدودِ رابطه‌ی ارباب و بنده، یعنی همان استعمارِ کلاسیک.

و حتی اگر آل‌احمد این‌قدر صریح هم از غرب‌زدگی، غرب و شرق نمی‌گفت، می‌تونستیم با قیاسِ مفاهیمِ کتابِ غرب‌زدگی و همین‌طور کتابِ سفرِ آمریکا با مطالبی که در کتابِ سفرِ روس [لینکِ خرید] درموردِ مشاهدات‌ش در شوروی نوشته:

A) این‌جور که تاکنون دیدم خشونت طبق برنامه بودن و نظارت حزب و آن حرف و سخن ها روز به روز دارد کمتر می‌شود و زندگی مردم نزدیک می‌شود به زندگی غربی امروز. همه در جستجوی رفاه و زیر سلطه ماشین بی اعتنا شده به اصول و فروع و هرکس در فکر خویش و آرمان های بشری فراموش شده (سفرِ روس ۱۶۱)

B) اصلاً هر چه از مسکو دورتر می‌شویم زندگی فزنات تر می‌شود و ماست‌مالی تر (همان ص۱۹۵)

C) اینطور که پیداست این‌جا فرهنگ و ادبیات محلی دیگر نوعی رابطه نیست. نوعی زینت است. و سیله تظاهر است. زیر جل همه چیز را روسی دارد می پوشاند. اما تظاهر به دموکراسی و ولایت شوراها ... هیچ دلم نمی خواهد حکم کلی کنم. نان و نمک هم که خورده ام. اما مگر می شود سکوت کرد؟ این همه آن‌های دیگر که به مهمانی آمده‌اند این‌جاها و سکوت و صامت برگشته؟ و این خرنگ کن عظیم را عین مترسکی همچنان سرپا حفظ کرده؟ (همان ص۱۹۸)

D) روس‌ها قبل از همه دول بزرگ فهمیدند استعمار را چه جوری غسل تعمید بدهند. به اسم ولایت شوراها و با ظاهر امری آراسته و در حضور مجلس و پارلمان و شخصیت‌ها و لباس محلی زیراب هرچه فرهنگ و ادب و رسم و راه محلی را زدند. فرهنگ و شخصیت اصلی را از تمام این جمهوری‌های برادر گرفته اند و در عوض بهشان خانه و پنکه و کانال و راه‌آهن دادنده اند. تازه مثل همه جای عالم غرب آیا نه به این علت بوده است که فرهنگ‌های محلی لیاقت مقاومت را نداشته‌اند؟ (همان ص۱۹۹)

E) آمار محصول کارخانه‌ها و کلخوز‌ها هم سال به سال بالا می‌رود و چه بهتر. اما همه بریده از خویش. و از تاریخ و جغرافیای محل. دست دهان مسکو و لنینگراد و پوشکین و گورکی و لنین. حضرت مارکس که آن همه از « آلیه ناسیون » دم میزد باید می آمد تاشکند و می‌دید که زیر سایه حکومت شوراها « آلیه ناسیون » چه صورت زشتی به خود گرفته ... (همان ص۲۰۰)

F) به هر صورت من چاره ای ندارم جز این که انسانیت شوروی را انسانیت کاهش یافته‌ای بخوانم. و تازه این تنها سرگذشت اقلیت های مذهبی و نژادی نیست، سرگذشت خود روزها هم هست. به این ترتیب سیستم شوروی در نظر آدمی مثل من حتی بر سیستم حکومت ولایت خود من هم برتری ندارد. به همین صراحت. چرا که انسانیت کاسته شوروی از اصل خود به دور مانده است از تاریخ و سنت خود بریده اند. شخصیت بازگشت کننده به اساطیر در ایشان مرده (همان ص۲۲۸- ۲۲۹)

متوجه بشیم که شوروی رو هم "غرب" می‌دونست. و خب، طبیعتاً برداشتِ شما در این بخش [که اصلاً پایه‌ی همه‌ی صحبت‌های آل‌احمده!] کاملاً اشتباه بوده.
+ چرا باید از آل‌احمد انتظارِ بررسیِ دوره‌ای غرب رو داشت؟ آل‌احمد در پیِ این نیست که بررسی کنه که "چرا غرب ما را استعمار می‌کند؟" بلکه سوژه‌ی آل‌احمد "ما"‌ی شرقی هست که "چرا ما توسطِ غرب استعمار می‌شویم؟" .
و یا اگر مرحمت فرموده "یه نگاهی" به صفحه‌ی ۴۸ جلدِ ۱ کتابِ در خدمت و خیانتِ روشن‌فکران می‌انداختید، می‌خوندید:

آیا صحیح است که روشن‌فکرِ ایرانی به‌جای ایستادگی در مقابلِ این هجومِ همه‌جانبه، شریک جرمِ استعمار بشود؟ و رفتارِ او نسبت به این محیط‌های بومی چیست جز حکومت‌های مستبدِ نظامی برای ایشان گماشتن و ... همان استعمار؟ [به نامِ دموکراسی!] چنین روشن‌فکری عاملِ استعمار است و به این دلیل با محیطِ بومیِ خود بریده است. متوجه مسائل سنتی و قومی نیست!

بدیهیه که این یک مشکل درونیه، و ربطی به غریبه نداره.
اتفاقاً تجربیاتِ آل‌احمد در بررسیِ میدانیِ مفهومِ استعمار [سفرِ روس و آمریکا] باعث شده که آل‌احمد به یک نگاه گسترده و عام برسه و ترجیح بده که در صفحه‌ی ۶۶ از سفرِ فرنگ به جای "غرب‌زدگی" از "استعمارزدگی" حرف بزنه:
باید پیش از آن جزوه، این‌دو تا را می‌دیدم. یا دستِ کم اولی را. در آن صورت اسم‌ش را می‌گذاشتم "استعمارزدگی"!
و در نهایت؛ چون می‌تونیم از حرفِ همدیگه، به تعبیرِ خودتون، "برداشت کنیم"؛ من فکر می‌کنم که علتِ انتقادِ شما به آلِ‌احمد بیشتر یک چنین چیزی باشه:

نام کتاب : دانش خطرناک ، شرق شناسی و مصائب آن
نویسنده : رابرت اروین
این کتاب نوشته ای در نقدِ شرق شناسی ، اثر ارزشمند ادوارد سعید است که به روشنی خاستگاه فکری نویسنده را نشان می دهد . انسانی با سواد اما لیبرال مسلک .
نویسنده در این کتاب به سعید انتقاد می کند که چرا نگرش استعماری / امپریالیستی غرب را نمایان ساخته است !
برای نمونه نویسنده سعی دارد ثابت کند که نوشته های سعید " متعصبانه " و " ایدئولوژیک " اند . انگار داشتن تعصب و ایدئولوژی برای آن که نمی خواهیم " فرودست " باشیم ، بد است !

مشکل اصلی این جاست که نگرش امثال اروین به غرب "واداده‌" است . در نگاه آنان ، داشتن "تعصب" و "عقیده" توهم توطئه است !

اروین می گوید اعتماد به نفسِ سعید که تمدن غرب را به طور جدی به نقد نظری کشید تنها مانند یک " رمانِ خوب و هیجان انگیز " است ! وی حتی پا را فراتر گذاشته و تلاشِ سعید ، وقتی پرده از چهره کریه و پر مدعا و موضع بالای مستشرقان بر داشت را "افسانه وار" و "خیال انگیز" می داند که این بسیار توهین آمیز است !

جان مایه نگرش امثالِ اروین این است که باید فرادستی غرب را پذیرفت و دم نزد . این نگرش صدای خرد شدن استخوان انسان ها را می شنود و می گوید ؛ غرب استعمارگر / امپریالیست نیست .

چرا که مسیرِ آل‌احمد تا حدی مشابه ادوارد سعید بود. سعید در شرق‌شناسی بیان می‌کنه استعمار، نه فقط از طریقِ ارتش، که از طریق ادبیات، نه فقط از طریقِ پیروزی، که از طریقِ انسان‌شناسی و نه فقط از طریقِ ظلم و ستم که از طریقِ تصدیق در داستان هم عمل می‌کنه و نشون داد که غرب، شرق رو چطور به تصویر می‌کشه : رقاصانِ مار ، رقاصاتِ شکم ، دزد ، هوس‌ران ، عجیب و غریب ، ظالم ، مستبد و ...
سعید این‌ها رو در ادبیاتِ قرنِ نوزدهم دید. حالا اما، در سراسرِ فرهنگِ مدرن مشخصه :
غربی علیه شرقی، عاقل علیهِ نادان، تمدن علیه وحشی‌گری!
آفریقایی؟ حاکمان فاسد! مردمانِ گرسنه!
آمریکای لاتین؟ قاچاقچیِ موادِ مخدر! دیکتاتور!
عرب؟ تروریست! خشونت علیه زنان!
آسیایی؟ مهندس نرم‌افزار! متعصب مذهبی!
و سعید به دُرُستی اشاره می‌کنه که این‌ها صرفا برچسب‌هایی بود که به یک "شرقی" زده می‌شد درحالی که "غربی" هم از صفات مستثنی نبود. به عبارتِ دیگه، سعید روی این حقیقت انگشت گذاشت که خفقان، استحمار، ظلم، تضییع حقوق، تجاوز، فقر و ... دارای ماهیتِ شرقی نیست بلکه جنبه‌ی منفوری از پدیده‌ی انسانه. باز به بیانِ ساده‌تر، یک شرقی، به خودیِ خود هوس‌ران و مستبد نیست، یک شرقی، یک انسانه که می‌تونه این صفات رو داشته باشه یا نداشته باشه؛ از طرفی یک غربی هم می‌تونه این ویژگی‌ها رو داشته باشه، کما این‌که داره!
شریعتی هم با بیانِ فوق‌العاده‌ای در صفحه‌ی ۳۴۵ م.آ ۲۵ گفته:

... غرب با بد معرفی کردن ما، و خوب نشان دادن خودش به ما، و همچنین با بد نشان دادن خود ما به ما، خودش را به صورت یک کلی، مطلق بی‌نقص، بی‌عیب، دارای نژاد برتر، دارای همه فضائل انسانی و دارای همه امکاناتی که نوع برگزیده و برتر انسان می‌تواند داشته باشد، معرفی کرد ...

و سعید [و تا حدی، آل‌احمد] نشون دادند که چطور تصویری که از شرقی ساخته شده بود، به خودِ شرقی القا شد و "یه عده تصور کردن" که برای رسیدن به "پیشرفت" باید خودشون رو از ریشه‌های هویتی‌ِ فرهنگی/ملی‌ش _که در علوم اجتماعی، لفظِ "هویتِ محوری" برای اون به کار میره جدا کنند!
و این "بی‌هویتی" دقیقاً همون چیزیه که بیاناتِ موجزِ آل‌احمد در رابطه با فردِ غرب‌زده [در غرب‌زدگی] رو به یادمون میاره؛ پا در هوا، هرهری مذهب، راحت‌طلب، بی‌تخصص، بی‌شخصیت و مهم‌تر از همه‌ی این‌ها؛ چشم به دهانِ غرب دوخته.
و مثلاً همین تقی‌زاده‌ و تقی‌زاده‌های وطنیِ غرب‌زده‌ی بی‌هویتی [مثلِ حسنِ منصور، سگِ قلاده‌ شکسته‌ی هارترین شکلِ نئولیبرالیسم، که فکر نمی‌کنم خودِ فریدمن و هایک هم در شیفتگی به بازارِ آزاد، به گردش برسند و شما هم اون‌ها رو "روشن‌فکر" می‌دونید] که معتقداند که باید میمون‌وار از غرب تقلید کنیم و از فرقِ سر تا نوکِ پا فرنگی بشیم، به طرزِ احمقانه‌ای توجه ندارند که غرب و فرنگ، اصولاً یک "کلیت" نیستند و فی‌المثل سوسیال دموکراسیِ سوئدی و اردولیبرالیسمِ آلمانی و نئولیبرالیسمِ آمریکایی، چه در حیطه‌ی تئوریک و چه در حیطه‌ی عملی، کاملاً متفاوت‌اند. همچنان که "دولتِ رفاهِ کینز"ی با "نئولیبرالیسمِ تاچر"ی یکی نیست. غرب و فرنگ _به تعبیرِ شریعتی_ یک "کل"‌اند که "جز"هایی دارند و ما می‌تونیم بخش‌هایی از اون رو که خوبه، برداریم [به تعبیرِ جامعه‌شناختی‌اش، مظاهرِ مادیِ تمدن] و بخش‌های بدش رو رد کنیم [مظاهرِ غیرِ مادیِ تمدن]. حالا این‌که در این بین، یه عده "فیلسوف" چون عبدالکریمی، فلسفه‌ها رو در جامعه‌شناسی‌ بریزند و این رو "ساده‌لوحی" بدوند، امری‌ست علیحده و شایسته‌ی پاسخ‌گویی نیست.

+ چقدر عنوانِ خوبی انتخاب کردید:
انتقاد ضیاء موحد از جلال آل‌احمد
چون این‌ها دقیقاً فحش [و نه انتقاد! + بخشِ بعدی!] به آل‌احمد بوده و نه نقدِ مباحثی که مطرح کرد. و بذارید من خلاصه‌ش رو بگم، شاید بچه‌ها ویرایش‌تون رو ندیده باشند. به گفته موحد، آل‌احمد:
1) حرفِ بی‌حساب و کتاب زیاد می‌زد
2) اشتباهات فراوانی داشت
3) هوچی‌گری و ماله‌کشی می‌کرد
4) ذهنِ عقب‌افتاده‌ای داشت
5) کُتُبِ حقیری [لفظِ خودشه] می‌نوشت
6) اهلِ تفکر نبود
7) پرادعا بود
خب، الان چیکار کنم؟ اصلاً فرض کنیم که آل‌احمد این ویژگی‌ها رو داشت. خب؟ که چی؟ [از این ساده‌تر نمی‌تونم بگم!]
این‌که آل‌احمد چنین بود و چنان بود چه ارتباطی با آراء و افکارش داره؟ یعنی یک آدمِ هوچی‌گرِ ماله‌کشِ پرادعای عقب‌افتاده‌ی حقیر نمی‌تونه حرفِ درست بزنه؟
فی‌المثل با اتکا به این که آلتوسر همسرش رو به قتل رسوند و بعد از اون، باقی عمرش رو در بیمارستان روانی گذروند، تمامِ مفاهیمِ نئومارکسیسمِ ساختارگرا رد میشه؟
[واضحه که دارم مغالطه‌ی توسل به شخص رو برای شما که «استدلالِ منطقی" دارید توضیح میدم؟]
اگر قراره با این فحاشی‌ها و توهین‌ها کلِ بیاناتِ اشخاص رو رد کنیم، مطالعه‌ی کتابِ فیلسوفانِ بدکردار رو بهتون پیشنهاد می‌دم تا افکارِ _به قولِ خودتون_ روشنفکرانی چون سارتر و راسل هم رد بشه.
اصلاً چرا راه دور بریم؟ اگر این‌طوره که پس کلاً حرفِ کسی که دروغ‌ میگه رد میشه دیگه؟ البته انصافاً چون جناب‌عالی بازیگرِ ورزیده‌تری هستید، دست‌تون دیرتر رو می‌شه، چه اون که جلال بود، در همه چیز، حتی در سیاست هم به دنبالِ اخلاق می‌گشت. برای درکِ این موضوع بد نیست یه نگاهی هم به صفحه‌ی از کتابِ نامه‌ها [لینکِ خرید] بندازید.
نه، الان که فکر می‌کنم نیازی نیست شما زحمت بکشید برید یه نگاهی بندازید‌. اینه.
__________________________________________
3) وقتی متن نداری، چی رو نقد می‌کنی؟
من متوجه نشدم که مشکلِ شما "شخصِ" شریعتی و آل‌احمده یا "اندیشه"‌ی شریعتی و آل‌احمد؟ اگر اولی هست، که من که با اشخاص کاری ندارم، اما اگر انتقادِ شما به کُلِ گفتمانِ بومی‌گراییه، در ادامه‌ی شوخی‌های متفاوتِ تاریخِ ملل، نکته‌ی طنزی که مدنظرمه اینه که "یه عده تصور کردن" که می‌تونند بی‌توجه به ابتدایی‌ترین مبانی و اصولِ "تحلیل گفتمانِ انتقادی" [Critical discourse analysis]، گفتمانی رو نقد کنند و به سهولت اون رو ارتجاعی بدونند
تحلیلِ گفتمانِ انتقادی چطور انجام میشه؟
خب، شما باید در ابتدا، متن رو در سه وجه درون‌متنی، بینامتنی و فرامتنی تحلیل کنید و بعد پرکتیس‌های گفتمانی و اجتماعی‌ش رو بررسی کنید. حالا پرکتیس گفتمانی و اجتماعی پیشکش، شما همون متن رو دارید؟!
خیر؛ دروغی ننوشتم، متنی رو تقطیع نکردم و مفهومی رو تقلیل ندادم. نگاه کنید به:
1) صفحاتِ ۱۴۹ تا ۲۱۶ کتابِ تحلیل انتقادی گفتمان
[لینکِ خرید]
2) صفحاتِ ۱۰۹ تا ۱۶۳ کتابِ نظریه و روش در تحلیل گفتمان [لینکِ خرید]
3) صفحاتِ ۵۱ تا ۱۲۹ کتابِ قدرت، گفتمان و زبان
[لینکِ خرید]
4) صفحاتِ ۹۵ تا ۱۱۷ کتابِ گفتمان‌شناسیِ رایج و انتقادی [لینکِ خرید]
5) صفحاتِ ۳۳ تا ۹۲ کتابِ ارتباطات از منظرِ گفتمان‌شناسیِ انتقادی [لینکِ خرید]
لذا وقتی گفتم:

سوال‌م اینه که کدوم روشنفکر‌ها؟ کی ها رو دیدید و خوندید؟ از هر کدوم چند تا کتاب؟ شریعتی؟ سروش؟ اقبال؟ آل احمد؟ موسی صدر؟ مطهری؟ بهشتی؟ بازرگان؟ حکیمی؟ عنایت؟ شادمان؟ نصر؟ فردید؟ نراقی؟
حالا این‌ها فقط "ایرانی‌هایی که من می‌شناسم" بودند؛
غیرِ ایرانی‌ها و همین‌طور "ایرانی‌هایی که من نمی‌شناسم" چطور؟

دوباره می‌پرسم، کی رو بهتون نشون دادند که این روشن‌فکرِ دینیه و شما هم خوندید؟

[که متاسفانه هر دو بار پاسخِ روشنی ندادید،]
به این معنیه که _با توجه به این‌که در تحلیلِ انتقادیِ گفتمان، تحلیلِ "متن" محورِ اساسیه، با "گیلاس‌چینی" و "ورق‌خوانی" _اون هم فقط از یکی دو متفکرِ بومی‌گرا!_ نمی‌تونید کُلِ گفتمان رو زیرِ سوال ببرید و اون رو ارتجاعی و و معتقدین‌ش رو "دچار به زوالِ عقل" بدونید، درحالی که حتی وسیله‌ی اصلی‌ش [=متن] رو ندارید!
[البته شاید هم می‌تونید؛ به هر حال من که "زوالِ عقل" دارم و فرکلاف هم که چرند می‌گه و تمامِ پژوهش‌های جامعه‌شناسی هم اشتباه انجام شده. آخه احمق‌اند و الکی سخت‌ش می‌کنند! کافیه چهارتا فحش بدیم دیگه ‌]
یه چیزی هم همین‌جا بگم:

لازم نیست حتماً در حیطه‌ای مثل علم متخصص یا خالق باشیم تا با مبانی و اصول اولیه‌ی اون آشنا باشیم.

بزرگوار! مطمئن‌اید که همون مفاهیمِ اولیه رو می‌دونید؟
یکی از ویرایش‌هاتون:

این‌که همه‌ی مفاهیم رو مقولاتی اجتماعی-تاریخی در نظر بگیریم و بعد در جواب به هر نقدی بگیم: «خواه ناخواه این امر اجتماعی رخ داده، خنثی است و حاضره؛ شما هم اگر می‌خواید بهش فحش بدین مهم نیست»، مثل این می‌مونه که انتقادات اصلاً اهمیتی نداشته باشن و ارزش‌گذاری برای امور اجتماعی ناممکن باشه. من به این می‌گم مغالطۀ استدلال از راه سنگ و می‌شه تعمیمِ‌ش داد به فاشیسم، نژادپرستی یا هر نوع عقیده و فکر دیگه‌ای تا از تیغ نقد در امان باشه.

A) در مواجهه با عبارتِ بنفش رنگ، من این‌جوری شدم. درواقع جمله‌ی اول‌تون مثلِ این بود که بگید "من در آفتابه شیرموز خوردم." حالا ما متوجه میشیم که منظورتون از "آفتابه" احتمالاً "لیوان" بوده، اما به هر حال "آفتابه" دقیقاً "لیوان" نیست. هم‌چنان که مقوله‌ی اجتماعی [Social Category] و امرِ اجتماعی [Social Fact] یکی نیستند و چه خوب می‌شد اگر لطف می‌کردید و پیش از به کار بردنِ واژگان، کتاب نه اما حداقل یک بار عبارتِ مفاهیمِ جامعه‌شناختی [Sociological Cocepts] رو در گوگل جست‌و‌جو می‌کردید تا معنیِ اون‌ها رو یاد بگیرید. علی‌ای‌حال در صفحه‌ی ۵۹۵ کتابِ مفاهیمِ اساسی جامعه‌شناسی [لینکِ خرید] در موردِ مقوله‌ی اجتماعی می‌خونیم:
این مفهوم درموردِ افرادی به کار برده می‌شود که در یک دسته‌ی خاص طبقه‌بندی شده‌اند. مثلاً افرادی که دارای ویژگیِ مشترکی (مانندِ چپ‌دست بودن، ثروتمند بودن، موی خاکستری داشتن و غیره) هستند. ما معمولاً این‌گونه افراد را در ذهنِ خود یک‌کاسه می‌کنیم. اما باید درنظر داشت که این‌گونه افراد، نه در یک مکان جمع شده‌اند و نه با یکدیگر در ارتباط‌اند. آن‌ها حتی ممکن است اهمیتی هم برای این ویژگی مشترکِ خود قائل نباشند!
+ خیر؛ به هیچ وجه، "بازی با کلمات" نیست. صحبت از "مفاهیمِ اولیه‌‌ی یک علمِ تجربی"ه که البته، تا پیش از ویرایشِ شما لزومی نداشت که اصلاً مطرح بشه. اما حواسم‌مون باشه که:

واژگان بار معنایی دارن.

B) وقتی یک چیزی رو متوجه نشدید، بگید که دوباره براتون توضیح داده بشه تا مثلِ همین موضوع و یا تعریفِ روشن‌فکر در نگاهِ فوکو، به ورطه‌ی تقلیل‌گرایی نیفتید.
درنظر گرفتنِ یک گفتمان به عنوانِ امرِ اجتماعی [علی‌الخصوص گفتمانی که قرائتی از اون، گفتمانِ حکومته] به این معنی نیست که نباید بهش انتقاد باشه [البته که "انتقاد" و نه "فحش"!] بلکه اساساً هدفِ بیانِ امرِ اجتماعی و تعریفِ دورکیم این بود که اگر شما هم به سیاقِ افرادی که کریسمن گفت، بخواید با چند تا توهینِ "متحجر" و "مرتجع" و "عقب افتاده" و "پرادعا" پرونده رو ببینید، باید توجه کنید که شاید این صحبت‌ها، شما رو در بینِ اطرافیان‌تون به عنوانِ یک روشنفکرِ فاخر معرفی کنه، اما برای جامعه‌شناسی [که خودتون بیان کردید که صحبت‌ها در این حیطه‌ست] ارزش و اهمیتی نخواهد داشت.
+ درمورد که نقد هم گفتم دیگه.
++ موضوعِ مضحک و خنده‌دار و البته، تلخ، این‌جاست که ما سال‌ها زمان صرفِ این کردیم که مبانی جامعه‌شناسی و یا "شیوه‌ی علمیِ" نقدِ توام با تحلیل رو یاد بگیریم و البته، همیشه هم ساکت بودیم چون خودمون رو شایسته این کار نمی‌دونستیم، بعد یه عده که از قضا، "ادعا"‌ی علمی‌ بودنِ افکارِشون گوشِ فلک رو کر کرده، بدونِ آگاهی از معنیِ لفظ به لفظِ مفاهیمِ اولیه‌ی این علم، تصور کردن که با چهارتا برچسب، "استدلالِ منطقی" دارند و مسئله رو حل و عملاً شاهکار کردند و متاسفانه توجه نمی‌کنند که بچه‌ی پنج‌ساله هم می‌تونه فحش بده. بچه‌ی پنج‌ساله که سهله، حتی طوطی!
حقیقتاً بنده متوجه نمی‌شم که چرا گفتنِ "نمی‌دونم" یا "نخوندم" کسرِ شان دونسته میشه.
__________________________________________
4) مادامی که چیزی را زندگی نمی‌کنید، حق ندارید بنویسید!

این حضورِ مجددِ دین، ناشی از فعالیتِ شریعتی‌ها و آلِ احمد‌هاست که طبیعتاً برای آتئیست‌ها قابلِ تحمل نیست.

بله همین‌طوره. حکومت دینی با دموکراسی سازگار نیست.

متاسفانه این‌که "خروجِ امرِ قدسی از خانه برای شما قابلِ تحمل نیست" برای بنده اهمیتی نداره. تا اون‌جایی که به من مربوطه؛ لازم نیست اندیشمند بزرگی باشیم تا مشاهده کنیم که امر دینی که تا دیروز به عنوان بازمانده هایی کم و بیش باستانی قلمداد می شد، امروز بازگشت نیرومندی از هر طرف داشته است. خوب یا بد؟ برای برخی این بازگشت توضیح دهنده ی آتش خشونتی ست که جهان را در بر گرفته است، برای برخی دیگر اما، این نه دین، بلکه برعکس، عقب نشینی دین و انحراف از آن است که باعث خشونت است. درحالی که هستند کسانی که فکر می کنند اصل این مناقشه بیهوده است چرا که جامعه یا فرهنگی نیست که کاملا و عملا غیر دینی باشد. حتی جوامع و فرهنگ هایی مه بیش از همه غیر دینی به نظر می آیند. از دین هیچ گاه نمی توان خارج شد.
و در ادامه شما "دموکراسی" رو به عنوان مقوله‌ی "خوب" در نظر گرفتید و با این فرض که "دموکراسی با دین سازگار نیست" دین رو نادرست/بد/عاملِ زوالِ عقل/... دونستید. در این‌جا مباحثِ تئوریکِ حولِ دموکراسی برای من اهمیتی نداره. فقط ازتون می‌خوام که پیش از این‌که به تعبیرِ سارتر، "بلند‌گوی متفکرینِ غربی" باشید؛
سرامدانِ اروپایی درصدد برآمدند که یک گروهِ سرامدانِ بومی را بسازند‌. آنان نوجوانانِ مستعدی را برگزیدند؛ اصولِ فرهنگِ غربی را، چنان‌که گویی با آهنی تافته، بر آنان نقش کردند، دهان‌های آن‌ها را با عبارت‌هایی خوش‌ظاهر و کلماتِ فریبایی که به دندان‌هایشان می‌چسبید، پُر ساختند. پس از توقفِ کوتاهی در کشورِ مادر، آنان را به میهن‌شان فرستادند. این دروغ‌های متحرک، دیگر چیزی برای گفتن به برادرانِ خود نداشتند. آن‌ها تنها پژواک می‌دادند. ما از پاریس، از لندن، از آمستردام، کلماتِ "پارتون! ... برادری!" را ادا می‌کردیم و جایی در آفریقا و آسیا لب‌هایی باز می‌شد: "تئون‌! ... دری!" [از مقدمه‌ی سارتر بر دوزخیان روی زمینِ فانون؛ ص ۷]
به این موضوع توجه کنید که دیگه دموکراسی پاسخ‌گوی نیازهای انسان نیست و نمی‌تونه رضایت‌ش رو جلب کنه.
بد نیست یک نگاهی به این لینک، و یا به طورِ خلاصه به این عکس بندازید.
A) بنابر مطالعاتی که انجام شده، ۵۲٪ افرادِ مصاحبه شده از عملکردِ دموکراسی در کشورشون رضایت نداشتند.
B) نه خیر، این موضوع مختصِ کشورهای جهان‌سوم نیست، فی‌المثل در بینِ مردمِ ایالاتِ متحده، فرانسه، ایتالیا، بلغارستان و یونان به ترتیب ۵۹، ۵۸، ۶۸، ۷۱ و ۷۴ درصدِ مردم از دموکراسی ناراضی‌اند. [برزیل، آرژانتین، مصر و مکزیک رو کنار گذاشتم درحالی که جز همین گروه بودند]
C) احتمالاً الان می‌گید که این کشورها مطابقِ شاخصِ دموکراسی [Democracy index] جز کشورهای دارای دموکراسیِ ناقص [Flawed democracy] هستند. ضمن تشکر، باید بگم که در کشورهای بریتانیا، اسپانیا، ژاپن _که جز کشورهایی‌اند که دموکراسیِ کامل [Full democracy] دارند_ به ترتیب، ۶۹، ۶۸ و ۵۳ درصد از مردم از دموکراسی ناراضی‌اند و فکر می‌کنند که نتونسته رنج‌های اون‌ها رو کاهش بِده.
پس در این‌جا _ورای این‌که ملاکِ سنجش‌تون با نظرِ عُموم سازگار نیست_ سه حالت پیش میاد؛
1) اولی _که بعید هم نیست!_ اینه که مردمِ اون کشورها رو "به زوالِ عقل دچار شده" و "مرتجع" و الخ، بدونید و معتقد باشید که این نفهم‌ها، "استدلال‌های منطقیِ" شما رو نمی‌فهمند. پس باید دموکراسی رو بی‌توجه به خواستِ اون‌ها، برقرار کرد. حالا این‌که "به روش‌های قهرآمیز و جبری دموکراسی را اجرا کنیم" تا چه اندازه با "مفهومِ دموکراسی" هم‌خوانی داره یا "مردمِ به زوالِ عقل دچار شده چطور صلاحیتِ تصمیم‌گیری‌های کلانِ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی رو دارند؟" هم که مطابقِ روالِ معمول، اهمیتی نداره‌
2) معتقد باشید که "دموکراسی به ذاتِ خود ندارد عیبی! هر عیب که هست از نظامِ دموکراتیکِ ماست!" که خب، یعنی برای شاخص‌های مطرح شده ارزشی قائل نیستید. چنین صحبتی، به خودیِ خود مشکلی نداره، ولی نباید از جانبِ کسی مطرح بشه که حتی فقه [که بنا به تعریف زمان و شخص‌محوره] رو هم پویا نمی‌بینه و برای سهولتِ نقد کردن‌ش، اساساً نمی‌پذیره! باز دموکراسی که "یک نظریه‌ی مشخص"ه نه یک "علمِ انسانی"! برای این‌که چرا این‌جور میشه هم بد نیست در این‌جا آراء آل‌احمد رو به یاری بطلبیم که در صفحه‌ی ۶۴ کتابِ سفرِ فرنگ [لینکِ خرید] گفته:
قمعمع را کنار بگذار و راحت بنویس! و بعد هم دقت کن که این‌ها ظواهرِ امور است. ظاهرِ دموکراسی. حقِ اصلیِ هرکس و هرچیز را کمپانی دزدیده. در مطبوعات و در رادیو و در انتخابات و ... الخ!
و حرف‌ش هم درسته. به گواهِ رایِ موافقِ دادگاه عالیِ ایالاتِ متحده مبنی بر حمایتِ شرکت‌های بزرگ از کاندیدا‌ها که به قولِ چامسکی، جز پوسته‌ای از دموکراسیِ ایالاتِ متحده باقی نگذاشت.
3) دو حالتِ قبلی شما رو در مقابلِ رنجِ مردم قرار می‌داد، اما شما که این‌طور نیستید، شما آدمِ دردمندی هستید، این شریعتی‌ها و "کسانی که شریعتی‌ها رو قبول دارند" اند که بی‌درد و بی‌تفاوت‌اند و فقط "پیشرفت" براشون مهمه، پس به اصولِ دموکراسی و حقوقِ بشر احترام می‌گذارید، مطابقِ:

فردی که خود را به یک ایده و مرام ویژه‌ای پایبند می‌داند، می‌تواند آزاداندیشی پیشه نموده، و در جامعه مدنی از عدالت و آزادی انسان در مقابل قدرت سیاسی حاکم دفاع نماید

"آزاد اندیشی پیشه می‌کنید" و در کنارِ بقیه برای کاهشِ رنجِ انسان‌ها [که انگار از حذفِ دموکراسی می‌گذره] تلاش می‌‌کنید. مطمئن نیستم، اما امیدوارم‌ ‌که مُدِل سوم درست باشه‌.
+ ضمنِ این‌که خیلی "جالب"‌ه که از دموکراسی حرف می‌زنید. خواهش می‌کنم شما یکی حداقل دم از دموکراسی نزنید که حال‌مون بد میشه. آخه این خیلی موضوعِ مسخره‌ای هست که کسی می‌خواد دموکراسی بیاره که حتی هنگامِ ناتوانی هم، تابِ چندگانگیِ فکری و پخشِ اندیشه‌ای که نمی‌پسنده رو نداره و بالاجبار اون‌ها رو با برچسب‌های "دچار به زوالِ عقل" و "مرتجع"، از خودش می‌رونه.این شخص بی‌تردید به هنگامِ توانایی، اون مغزی رو می‌ترکونه که بخواد اندیشه‌ای بکنه، سوای چیزی که خودش دیکته کرده. [خیلی مودبانه نوشتنِ این، سخت بود] خلاصه که دموکراسیِ شما جمهوری اسلامی‌های کوچک یک دروغِ بزرگ و سرقتِ ماهیتِ دموکراسیه!

در این مورد خیر؛ چرا که فرض کردن «بدیهیات» [بر اساس عقل و تجربه] با فرض کردن موارد غیر بدیهی [مثل اصول دین و ارزش‌های کلی - به شکلی غیر عقلانی و غیر تجربی] تفاوت داره. خداناباوری یک نگاه سلبی هست و مقایسه‌ش با «دین» [که ایجابی هست] قیاس مع الفارقه. همان‌طور که فرد مسلمان، گوشت گاو رو می‌خوره و نسبت به «گاوپرستی» دیدگاه حصرگرایی داره و فقط استدلال خودِش رو منطقی می‌دونه. [این مثال رو صرفاً به این دلیل آوردم که خودِتون قبلاً از همین «گاو پرستی» استفاده کردین تا نشون بدین دیدگاه هر کسی محترم نیست.] پس شاید «جذاب» به نظر نیاد؛ اما قابل قبوله.

اول این‌که اذعان می‌کنم که برای این‌ "دیدگاه هر کسی محترم نیست" از "مثالِ اشتباه"‌ی استفاده کردم که البته در ویرایش حذف‌ش کردید.
شاید بهتر بود این رو می‌گفتم:

عقیده‌ی یک داعشی که علیه دیگران [خواستم بگم آتئیست‌ها، دیدم فرقی نداره، همه رو می‌زنند!] عملیاتِ تروریستی انجام میده "مالِ خودش" نیست.
عقیده‌ی یک آتئیست که به یک مسلمانِ محجبه کنایه میزنه و تیکه می‌ندازه "مالِ خودش" نیست.

ضمنِ این‌که یک مسلمان، نسبت به یک گاوپرست، دیدگاهِ حصرگرایانه‌ای نداره [یا به عبارتِ بهتر، نباید داشته باشه] بلکه شمول‌گرایانه نگاه می‌کنه [باید بکنه] که همه‌ی گفتمان‌ها بویی از حقیقت برده‌اند، اما به میزانی و مرتبه‌ای! این نگرشِ شمول‌گرایانه، با ردِ "استراتژیِ غیریت‌ساز" و بدونِ "به زوالِ عقل دچار شده" و "نفهم" دانستنِ بقیه، دامنه‌ی وسیعی از افراد رو در بر می‌گیره.
اتفاقاً برعکس، این جزم‌گرایی در پُستِ شما کاملاً مشهوده، که با تکیه بر فلسفه، به سهولت به حیطه‌ی علومِ اجتماعی دست‌درازی می‌کنید و به خودتون اجازه می‌دید بی‌توجه به بررسی‌های جامعه‌شناختی یک عده رو "نفهم" و "به زوالِ عقل دچار شده" بدونید.
با این‌حال، باز هم فحش می‌دید؟ ملالی نیست، من که برای این شرایط، به قولِ صائب، "شستِ صاف و کمانِ کشیده‌ای دارم" اما به فرموده‌ی قرآن بر دشنام‌ها صبوری می‌کنیم: سلام!

 

[Amin rouhi]

5) دین به مثابه امرِ غیرِ دینی.
ابتدا بذارید به یک موضوعی اشاره کنم. شما "سنت‌گراییِ" دینی رو در تضاد با "نواندیشیِ" دینی تعریف کردید که دومی از فهم‌های نو حرف می‌زنه و الخ. و اتفاقاً اشتباه‌تون دقیقاً همین‌جاست! چرا که اگر روشنفکرِ دینی در مسائلی مثلِ حجاب، جزا، ارث، جهاد و شیوه‌ حکومت بر مردم، حرف‌های متفاوتی گفته‌اند، مجتهدانِ سنتی هم در مسائلی مثلِ نمازِ جمعه و اعتکاف احکام جدیدی آوردند! برای نمونه، می‌شه در تاریخچه‌ی احکام نگاه کرد [البته مطمئن نیستم که "ویکی‌شیعه" این رو براتون آماده کرده باشه] تا معلوم بشه که هر چه جلوتر اومدیم احکامِ این دو مورد بیشتر تغییر کرده. فقهای بزرگِ شیعه در اعصارِ قبلی [مثلِ شیخ طوسی و ابن ادریس] نماز جمعه رو جز در زمانِ حضور امامِ معصوم یا نایبِ خاص‌ش، حرام ‌می‌دونستند. درباره اعتکاف هم، بیشترِ فقهای گذشته، اون رو جز در مسجدی که امامِ معصوم در اون نماز خونده [مثلِ مسجد الحرام، مسجد مدینه و مسجد کوفه] درست نمی‌دونستند. با این وجود، فقهای معاصرِ ما تونستند برای نماز جمعه در عصرِ غیبت و اعتکافِ در هر مسجدی، وجه شرعی پیدا کنند. بنابراین از راه اجتهاد در متون، به فتواهایی رسیدند که بر خلافِ انبوهی از روایاته. در مقابل، روشنفکران دینی، موضوعات و مسائلی دیگه‌ای رو انتخاب کردند؛ ارث زنان، جزا، دیات، حقوق بشر، آزادی‌های مدنی و حتی وحی. و از همین‌جا می‌شه فهمید که صفت‌هایی مثلِ سنتی و روشنفکر، بیشتر از این‌که از دو "شیوه" در دین‌شناسی خبر بدند، از دو "مسئله‌شناسی" حرف می‌زنند. و اگر شیوه‌ این دو گروه با هم متفاوته، بیش از اینکه نمایان‌گرِ پایبندی بیشترِ یکی به متون یا گستردگیِ دانشِ دینی باشه، در گرو حساسیت‌های جامعه‌شناختیِ اون‌هاست.
حالا به صحبت‌مون برگردیم:

موضوعاتی مثل «عدالت»، «اختلاف طبقاتی» و «متعهد بودن» معمولاً در حوزۀ جامعه‌شناسی، اقتصاد و سیاست مطرح می‌شن؛ اما منظور من، حیطۀ «اونتولوژی» و انتقادات وارد بر همون اصول اولیه بود. بله، شریعتی هم مثال خوبیه که به قول شما، در دفاع از تِز «امت و امامت» از مفاهیم سوسیالیسم و نظرات مارکس استفاده می‌کنه؛ اما وقتی در حوزۀ «هستی‌شناسی» به خودِ «اسلام» نقد وارد کنیم چطور؟ وقتی بگیم «روح چیه»، «اثبات کنین که خدا وجود داره»، «این تناقضات قرآن رو چطور می‌پذیرین» چه جوابی داده می‌شه؟ چرا باید رهبر جامعۀ مد نظر شریعتی به تکامل مذهبی اهمیت بده و مشکل مردم براش اهمیتی نداشته باشه؟ زمانی که به «جامعۀ مدنی دینی» سروش نقد وارد کنیم که «چرا نظام حاکم باید دینی باشه در حالی که مسئلۀ "خدا و شر دنیا" جمع شدنی نیست؟»، به غیر از این‌که دلیل بیارن «عدۀ زیادی از مردم ایران دین‌دار هستن» چه جوابی دارن؟ یا مثلاً در مورد «عرفان». آیا در این‌جا هم از زبانی غیر از «دین» برای توضیح استفاده می‌کنن؟

اتفاقاً این رو هم پاسخ داده بودم، اما باز هم لطف کردید و نادیده گرفتید. ابتدا تعریفِ روشن‌فکریِ دینی:

دباغ روشن‌فکر/نواندیشِ دینی رو کسی می‌دونه که "با به کار بستن روش‌هایی چون پدیدارشناسی تاریخی و عطف نظر کردن به مختصات اقلیمی- معیشتی- فرهنگی- معرفتیِ شبه جزیرهٔ عربستانِ چهارده قرن پیش، زمینه و زمانهٔ پیداییِ متن مقدس و سنت دینی را دریابند و قصهٔ گیسویی را که در دل آن شب سروده شده، بفهمند."
اول این‌که مطابقِ این تعریف، از "بازی با کلماتِ" روشن‌فکر/نواندیش/مصلحِ دینی رها می‌شیم چرا که مرادِ دباغ، کسی هست که با "فهم های نو" در جهتِ "اصلاحِ" دین باشه اون هم درست در زمانی که با "گفتمانِ انتقادی" می‌تونه "ویران‌کننده‌ی باور و تعمیم" های قدیمی باشه و در "زمانِ حال" ممکنه به یک فهمِ جدید برسه. از طرفی "در جهانی بی‌قید"تر از فهم‌های سنتی زندگی می‌کنه.
چرا با این موافقم؟ چرا که _بر خلافِ تعریفِ سروش_ بخشِ وسیع‌تری از متفکرینِ اسلامی رو شامل میشه و همین‌طور، "پشتوانه‌ی علمی" داره و به اصلِ جامعه‌شناختیِ "سنجشِ وقایع با ظرفِ مکانی و زمانیِ آن‌ها" [از ژان برک] تکیه می‌کنه.

حالا فعلاً با اون "پشتوانه‌ی علمی" کاری ندارم. بحث‌م روی "جامعه‌شناسی" هست‌.
این موقعیتِ جدیدِ دین [که شما سعی می‌کنید اون رو نادیده بگیرید یا با توهین و تحقیر اون رو به حاشیه برونید] باعثِ تکثرِ امرِ دینی و گستردگی در حوزه‌های مختلفِ اجتماعی شده و با توجه به این‌که به تعبیرِ فوکو، روشن‌فکر باید مراقبِ زمانِ حال باشه:

میشل فوکو هم رویای روشنفکری رو در سر داشت که "ویران کننده‌ی باور و تعمیم است، کسی که در درماندگی‌ها و محدودیت‌های زمانِ حال، نقاطِ ضعف، خطوطِ قدرت، و فضاهای خالی را شناسایی و نشانه گذاری می‌کند؛ کسی که دائماً خود را تغییر می‌دهد، نه می‌داند دقیقاً به کجا خواهد رسید و نه این‌که فردا چگونه خواهد اندیشید؛ چرا که مراقبِ زمانِ حال است."

روشن‌فکرانِ دینی به تاسی از رژی دوبره، به دین به عنوانِ یک "امرِ اجتماعیِ تام" [Total social fact] نگاه می‌کنند. مفهومی که مارسل موس در رساله‌ی پیشکش ابداع کرد و معتقد بود که تفکیک‌های "طبیعی" بینِ حوزه‌های مختلفِ زیستِ اجتماعی رو به پرسش می‌کشه. از نظر موس، در امورِ اجتماعیِ تام؛ تمام نهاد‌های اجتماعی یا لااقل بخشِ مهمی از آن یک‌باره و با هم دیگر درگیر می شوند: دینی، حقوقی، اخلاقی، سیاسی، خانوادگی و هم چنین اقتصادی، با اشکالِ خاصِ تولید و مصرف یا دریافت و توزیع، بی آن که پدیده‌های زیبایی شناختی _که امور به آن ها ختم می‌شوند_ و پدیده‌های مرفولوژیِک را _که نهادها بیان‌گرِ آن‌ها هستند_ از قلم بیندازیم. [پیشکش، ص۲]
پس بنا به تعریف، یک امرِ اجتماعیِ تام؛
A) به همه‌ی افرادِ جامعه ارتباط داره.
B) همه‌ی سطوح و نهادهای اجتماعی رو درگیر می‌کنه.
C) همه‌ی ابعادِ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در آن حضور دارند.
D) در زندگیِ روزمره‌ی افراد به شدت اثرگذاره.
ارجاع به این مفهوم به نوعی به پرسش گرفتنِ تفکیک های رایج حوزه‌های مختلف اجتماعی هست که مفهوم تام و همچنین رابطه‌ی عرضی که موس در این نوع مبادلات شناسایی می‌کنه، در هم آمیخته می‌شه. و خب، این مفهوم به پژوهشگران [مِن جمله روشنفکران دینی] اجازه می‌ده تا تعامل‌گراییِ روش‌شناختی [Methodological interactionism] رو در مطالعاتِ دین به کار بگیرند و تعاملی که با سطوحِ دیگه‌ی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برقرار می‌کنه رو بررسی کنند.
در واقع دین دیگه یک مقوله‌ی صرفاً دینی نیست بلکه به یک مسئله‌ی اجتماعی تبدیل شده. برای نمونه، ایران رو درنظر بگیرید. همه نماد‌های دینی، حجابِ خانم‌ها، مناسکِ مذهبی، عزاداری ها و جشن ها، اماکن مذهبی و زیارت و ... موقعیتی اجتماعی، سیاسی، حقوقی و اقتصادی پیدا کرده‌اند. حریم و حرم دین به کلِ جامعه تسری پیدا کرده و وجه قدسیِ دین با حیاتِ اجتماعی ترکیب، و دچارِ دگردیسی شده و تحلیل رفته و در نتیجه، نمی تونیم دین رو صرفاً در محدوده‌ی مطالعاتِ فردی [فلسفی، روان شناختی و ...] بررسی و توصیف کنیم.
پس شرطِ لازمِ "روشن‌فکریِ دینی" اینه که شخص "بینشِ جامعه‌شناختی" داشته باشه‌. شروطِ کافی‌ش هم محلِ بحثِ ما نیست.
+ فرمودید که در تعریفِ [چیزی مثلِ] روح، یک روشن‌فکرِ دینی نباید از کتابِ دینی‌ش استفاده کنه. این چه حرفیه دیگه؟ مثلِ اینه که شما کُتُبِ گروندریسه، ایدئولوژیِ آلمانی، دست‌نوشته‌های سیاسی_فلسفی و کاپیتال رو از یک مارکسیست بگیرید و ازش معنیِ ماتریالیسمِ تاریخی رو بپرسید. خب، فکر نمی‌کنم در چنین شرایطی، شنیدنِ جواب‌‌های "جالب"ی از این سبک بعید باشه:

ماهیتِ اصلی تاریخ رو اقتصاد تشکیل می‌ده و به این نظریه "ماتریالیسم تاریخی (مادیت تاریخی)" گفته می‌شه.

جعبه متن مخفی: نظریه‌های کلاسیکِ جامعه‌شناسی [ص۱۱۲]

مفهومِ کلیِ ماتریالیسمِ تاریخی در [کتابِ] ایدئولوژیِ آلمانی مشخص شد. مارکس در پِی آشتی دادنِ ماتریالیسم و ایده‌آلیسم برآمد؛ یعنی ترکیبِ جنبه‌های علمی و انتقادیِ ماتریالیسم با عناصرِ پویا و تاریخیِ ایده‌آلیسم. او، در مقابلِ نظریه‌های یگانه‌انگار و دوگانه‌انگار، درصدد دستیابی به یک نظریه‌ی دیالکتیکی برآمد که نخست آن را "طبیعت‌گرایی" یا "انسان‌گرایی" نامید و بعدها اصطلاحِ ماده‌گراییِ تاریخی [Historical Materialism] را در موردِ آن به کار برد. در رویکردِ دیالکتیکیِ مارکس، ذهن و ماده، روح و طبیعت، ساختاری یک‌پارچه از واقعیت را تشکیل می‌دهند. بنابراین مارکس در پیِ آن بود که عواملِ مادی و ذهنی یا عواملِ ساختاری و فرهنگی را ترکیب کند و رابطه‌ی دوجانبه‌ی آن را شرح دهد. مارکس دیدگاهِ دیالکتیکی خود را، که مبتنی بر وحدتِ فکر و وجود، و عواملِ ساختاری و فرهنگی بود، با یک مدلِ هنجاری از فرد و جامعه، و هماهنگی رو به گسترش بین اعضای جامعه در ارتباط قرار داد.
مارکس هم تصورِ بی‌دینیِ صِرف و هم دیدگاهِ هگل را درخصوصِ واقعیت کنار گذاشت و با پذیرشِ دیدگاهِ ماتریالیستیِ فوئرباخ، آن را با روشِ دیالکتیکی و پویای هگل درآمیخت. نتیجه‌ی این آمیزش ماتریالیسمِ تاریخی‌ست: فرآیندِ تغییر در جهانِ واقعی متشکل از واقعیت‌های مادی و فیزیکی است. بر اساسِ تبیینِ مارکس، آزادی و بردگی تصوراتی ذهنی نیستند، بلکه در جهانِ واقعی وجود دارند. در مقابل، ادیان که زندگیِ انسان را دشوار می‌کنند پدیده‌هایی بی‌حاصل‌اند و حتی هم‌چون افیون برای تحمیقِ افرادِ جامعه به کار گرفته می‌شوند.

__________________________________________
6) ایست!
توجه دارید که تا این‌جا اصلاً بحثِ دین و خدا نبود و صرفاً روی "مبانیِ جامعه‌شناسی" حرف زدم. بذارید یک جمع‌بندی داشته باشم:
1) به شریعتی‌ها و آل‌احمد‌ها فحش می‌دید؟ بدید. ولی نمی‌تونید از وزنِ سنگینِ امورِ اجتماعی فرار کنید.
2) به گفتمانِ بومی‌گرایی فحش می‌دید؟ بدید، ولی ادعای استدلال داشتن و علمی صحبت کردن رو نداشته باشید.
3) رنجِ مردم و پیشرفتِ مطلق، توامان براتون مهمه؟ به لطفِ شما با سوسیالیسمِ نئولیبرال هم آشنا شدیم.
4) گفتیم که در علومِ اجتماعی، هویتِ فرهنگی/ملی هویتِ محوری تلقی میشه و دیدیم که بیاناتِ جدلی اما علمیِ آل‌احمد، برای "چشم‌ به دهانِ غرب دوخته"‌ ها و "بلندگو"هایی چون تقی‌زاده کاملاً سازگاره‌.
5) دیدیم که توجه به سه مفهومِ A) امرِ اجتماعیِ تام B) تغییرِ موقعیتِ امرِ دینی C) زمان‌محوریِ روشن‌فکر [که خودتون هم باهاش موافق بودید] به چه صورت مفهومِ روشن‌فکریِ دین روشن می‌شه.
__________________________________________
8) روشن‌فکرانِ غیرِ روشن‌فکر!
در ابتدا در موردِ نقلِ قولی که از قضا، خودتون هم باهاش موافق بودید رو کنارِ روشنفکرانی که نام بردید بذاریم و حرف بزنیم:

اولین ویژگی یک روشن فکر عدم تعلق به سه دسته است :
صاحبان قدرت
اصحاب دین
صاحبان ثروت

چون خیلی داره تکرار میشه یه توضیح دربارش بدم که یک روحانی عملا نمیتونه روشنفکر باشه یا یک حاکم و وزیر یا یک سرمایه دار بزرگ .

ویژگی بعدی هم که روشنفکر باید داشته باشه دغدغه رشد و پیشرفت جامعه است. دقت کنید که رشد و پیشرفت دو مفهوم در خودش داره :
1. رشدی که مقبول همه ادم هاست ( بهبود سطح بهداشت، بهبود قدرت خرید مردم، کاهش آمار جرم و جنایت، افزایش سطح آگاهی مردم ) و هیچ مرام و مسلکی مخالف با این رشد نیست

2. رشدی که در فضای یک عقیده یا ایدئولوژی تعریف میشه ( مثلن افزایش تعداد افرادی که به مسجد میرن با دیدگاه اسلامی پیشرفت حساب میشه ولی از دیدگاه مسیحی ممکنه بی مفهوم یا پسرفت حساب بشه. یا گسترش مالکیت فردی میتونه از دیدگاه لیبرالیسم پیشرفت باشه و از دیدگاه مارکسیسم پسرفت ) که خب واقعا مناقشه زیاده تو داشتن همچین دغدغه هایی ولی اون چه که مسلمه بین همه متفکرین اینه که دغدغه های مذهبی و دغدغه در بقیه ایدئولوژی ها متفاوته و دغدغه مذهبی نمیتونه روشنفکری باشه ولی دغدغه های مربوط به بقیه ایدئولوژی ها ممکنه دغدغه های روشنفکری باشه ممکنه نباشه ( بسته به تعریف متفاوتی که هر مرجع ارائه میده )

شاید تعریف مشخصی از روشن فکر وجود نداشته باشه ولی فکر کنم حس خوبی با توجه به ویژگی هایی که ازش گفته شده ایجاد بشه که دو تا از مهم تریناشو همین بالا گفتم

سارتر، برتراند راسل، گاندی، لعل نهرو، لوتر کینگ، ماندلا، تولستوی، پرویز ناتل خانلری، محمد تقی بهار، محمدعلی فروغی، حسن پیرنیا، حسن تقی‌زاده، میرزا آخوندزاده، میرزا آقاخان کرمانی و دیگرانی که به خاطر تعهد اجتماعی و برای آزادی انسان‌ها تلاش کردن.

بد شد که
با توجه به تعریفِ نامبرده متاسفانه فقط یک سِوُمِ کسامی که نام ‌بردید _یعنی سارتر، گاندی، تولستوی، آخوندزاده و میرزای کرمانی_ روشن‌فکراند:
1) نمی‌دونم جز "اصحابِ قدرت" محسوب میشه یا نه، ولی راسل جز مجلس اعیانِ بریتانیا بود. و می‌دونیم که تا سالِ ۱۹۹۹ [۲۹ سال بعد از مرگِ راسل] عضویت این مجلس مختصِ اشراف [صاحبانِ ثروت] بود. اصلاً راسل چه روشن‌فکریه، که به نقل از ویکی‌پدیا در یکی از برجسته‌ ترین خانواده‌های اشرافی [صاحبانِ ثروت] متولد شده:

Russell was born in Monmouthshire into one of the most prominent aristocratic families in the United Kingdom.​

2) فروغی روشن‌فکر محسوب نمیشه، چرا که نماینده و رئیس مجلس، وزیر و درنهایت نخست‌وزیر بوده.
3) ناتل خانلری هم روشن‌فکر نیست چرا که معاون وزیرِ کشور و همین‌طور وزیرِ فرهنگ بوده‌.
4) ای بابا! تقی‌زاده از این جهت هم که مشمولِ قاعده‌ی فوق‌الذکر نیست، چرا که وزیرِ مالیه، وزیرِ راه و رئیس مجلس سنا بوده!
5) اتفاقِ مشابه برای پیرنیا هم افتاده؛ وزیرِ خارجه، نماینده‌ی مجلس و نخست‌وزیر.
6) با بهار چه کنیم که از نماینده‌ی مجلس بوده؟
[حالا با این‌که لعل نهرو نخست‌وزیر و وزیرِ دارایی و هم‌چنین، ماندلا رئیس جمهور شد کاری نداریم و چشم‌مون رو می‌بندیم تا فراموش کنیم ‌که لوتر کینگ کشیش بود]
آقا انصافاً وقتی دارید می‌نویسید، حداقل از همون "یه نگاه"‌تون هم که شده، به صفحاتِ ویکی‌پدیا بندازید
در ثانی، درموردِ "پیشرفت" هم گفتم. به هر حال رشدی که مقبول همه ادم هاست [مغالطه‌ی توسل به اکثریت] الزاماً خوب نیست چرا که مهمه که به چه قیمتی و در چه جهتی و به سودِ چه طبقه‌ای؟
[در این‌جا هم با این‌که دغدغه‌ی همه‌ی روشن‌فکرانِ دینی افزایشِ تعدادِ دین‌داران نیست، کاری نداریم]
ثالثاً، سوال: مگه نگفتید که روشن‌فکر بنا به تعریف انتقادیه؟ خب، تقی‌زاده و تقی‌زاده‌ها چه روشن‌فکری‌اند که تقلیدِ میمون‌وار از غرب رو تنها راهِ زندگیِ خوب می‌دونند؟ اون هم از تمدنی که از درونِ خودش و از جانبِ غول‌های روشن‌فکری [این تعبیر از آقای حنیفی در رابطه با مکتبِ فرانکفورته] به نقدِ عمیقِ نظری کشیده شده؟ [همه‌ی آثارِ متفکرینِ مکتبِ فرانکفورت ترجمه نشدند اما فی‌المثل دکتر اباذری در کتابِ خردِ جامعه‌شناسی مفصلاً در رابطه با آراء هابرماس سخن رانده.]
و رابعاً، اصلاً برای من اهمیتی نداره که _به قولِ خودتون_ "جناب‌عالی" کی رو روشن‌فکر می‌دونید و کی رو نه. ولی وقتی ازتون خواستم که "حداقل روشنفکر نشون بدید!"، حدس می‌زدم که متاسفانه شعاعِ دایره‌‌تون برای تعیین روشن‌فکر اون‌قدر کوچک باشه که حتی کسانی که اون‌ها رو روشن‌فکر می‌دونید هم در اون قرار نگیرند!
__________________________________________
9) حرف‌های "جالب"!

جالبه که خودِ آقای شایگان با «ایدئولوژی کردن دین/مذهب» مخالفه؛ اما شریعتی دقیقاً به همین موضوع می‌پردازه. متوجه نمی‌شم که شما چگونه هم شریعتی رو قبول دارین و هم مثل داریوش شایگان فکر می‌کنین.

این حرف‌تون کلاً خیلی "جالبه".
خدمت‌تون عارضم که خیر، اگر از این موضوع که "من هیج‌وقت اسلام به عنوانِ ایدئولوژی رو تایید نکردم" بگذریم، مثلاً این موضوع "جالبه" که شما فکر می‌کنید میشه "کسی رو قبول داشت"! یا موضوعِ "جالبِ" دیگه هم اینه که در یک حیطه‌ی خاصی مشابهِ داریوشِ شایگان فکر کردن و بهش ارجاع دادن رو در تضادِ با یک موضوعِ دیگه در افکارِ شریعتی می‌دونید. به هر شکل، اگر این موضوع رو پارادوکس می‌دونید، بذارید منم مثلِ شما صحبت کنم؛
جالبه که خودِ بیژنِ عبدالکریمی [+]، شریعتی رو "معلمِ بزرگ" می‌دونه که "یه عده تصور کردن"؛
کسانی که فکر می‌کنند دوران شریعتی گذشته، به دلیل نافرهیختگی خودشان است که غنای فکری و فرهنگی ندارند. به همین دلیل وقتی متنی را می‌خوانند، به دلیل عدم غنای خودشان، غنای متن را هم نمی‌بینند و متن را تقلیل می‌دهند و آن را ویران می‌کنند.
[البته شما نباید به خودتون بگیرید. حرف‌های عبدالکریمی در رابطه با کسانی هست که متن رو خوندند اما این‌طور فکر می‌کنند. شما اصلاً مشمولِ این قاعده نیستید]
و خلاصه که متوجه نمی‌شم که شما چگونه هم با این حرف‌ش موافق‌اید و بهش ارجاع می‌دید و هم با حرفِ دیگه‌ش مخالف.
+ آه، چه استدلال‌های سطحی و مضحکی! بقیه‌ی اون "استدلال‌های منطقی"‌تون که از همین جنس‌ نیستند؟ البته همین میشه وقتی کسی که درموردِ فلسفه خونده، در حیطه‌ی علومِ اجتماعی حرف می‌زنه.
این بخشِ حرف‌تون یک ویرایشِ کوچک داشت که بد نیست ببینیم:

جالبه که خودِ آقای شایگان با «ایدئولوژی کردن دین/مذهب» مخالفه؛ اما شریعتی دقیقاً به همین موضوع می‌پردازه. متوجه نمی‌شم که شما چگونه هم تز شریعتی رو قبول دارین و هم مثل داریوش شایگان فکر می‌کنین.

پاسخ که همونه اما در این‌جا سوالِ من اینه که میشه نشون بدید که من با امت و امامت موافقم؟
__________________________________________
8) خنثی بودنِ ارزشی در کارِ عملی؟! شوخی نکن!
درموردِ نگاهِ جامعه‌شناختی و خالی از ایدئولوژی‌ای که شما مدعیِ اون هستید باید عرض کنم که عصاره‌ی بحثِ متخصصانِ هرمنوتیک، از شلایدماخر و دیلتای تا گادامر و هایدگر اینه که ما به عنوانِ موجودِ انسانی هیچ‌وقت خالی از ایدئولوژی نیستیم. کارِ عَمَلی که سهله، حتی در مقامِ کارِ علمی! لذا مطلقاً این ایده مبنی بر فارغ بودن از ایدئولوژی رو قبول ندارم.
+ هودشتیان در این جا خواسته مفهومِ خنثی بودنِ ارزشی [Axiological neutrality] که برای کارهای علمی تعریف می‌شده رو به فعالیت های سیاسی بسط بده. درگذشته خنثی بودنِ ارزشی برای کارهای علمی به این شکل تعریف می‌شد که باید از اعمالِ نظر و سوگیری در نتیجه‌گیری‌ها پرهیز بشه. اما با توجه به این که خنثی بودن، حتی در کارهای علمی هم عملاً ناممکن بود، در حالِ حاضر از مفهومِ سخت‌گیری ارزشی استفاده می‌کنند. خواستم بگم چیزی که هودشتیان فی‌الواقع داره زور می‌زنه که بگه، در کار های "علمی" هم به یک ایده‌آل تبدیل شده و طبیعیه که در کارهای "عملی" هم واقع‌بینانه نیست.
+ "جالب"ه که حمایت‌های ستودنیِ سارتر اعراب و آفریقایی‌ها [و البته اسرائیل!] رو مشابه شریعتی و انقلابِ ایران می‌دونید. شما که با مفهومِ حد آشنایی دارید، احتمالاً معنی محاط و محیط رو هم می‌دونید‌‌. شریعتی دقیقاً محاط در موضوعه و سارتر محیط بر موضوع. اصلاً سارتر حقی نداره که به عنوانِ یک "بیگانه" با شرایطِ اجتماعیِ مردم، در مقامِ یک ایدئولوگ قرار بگیره. چرا که این سلبِ حقِ تعیینِ سرنوشتِ اونهاست، در حالی که شریعتی، از همین مردم و آشنا با شرایطِ اجتماعی ایرانِ دهه‌ی پنجاهه و در مقامِ یک روشن‌فکر باید با شناختِ خواسته‌ها و نیازهای مردم، متناسب با شرایطِ اجتماعیِ اونها، یک مکتب و یک راه و روشِ زندگی عرضه کنه.
+ عامدانه بود که سه بار از لفظِ "شرایطِ اجتماعی" استفاده کردم. توجه دارید که بحث کاملاً جامعه شناختیه؟
__________________________________________
9) غلطه، چون متفکرِ دینی گفته!

از جایی استخراج (!) نکردم؛ صرفاً از سخنرانی ایشان با عنوان «داروینیسم در ترازو» به این نتیجه رسیدم. در این سخنرانی، او چنین استدلال می‌کنه که 1)طبیعت‌گرایی محض و تکامل داروین، نمی‌تواند پدیده‌هایی مثل «ارزش»، «آگاهی»، «حیات»، «خودآگاهی» را توضیح بدهد. [به همین خاطر گفتم «علم رو تخفیف می‌ده»] 2)علم نمی‌تونه این موضوع رو توضیح بده، اما ما بالاخره باید اون رو توضیح بدیم. [در الهیات و فلسفه]
از این دو نتیجه می‌گیره که ماده «شعور» و «آگاهی» داره، «زنده» است و با همین استدلال [نبود توضیحات کافی برای همه چیز در علم] وجود خدا هم ثابت می‌شه. [در صورتی که در علم، تکامل می‎‌تونه «آگاهی» و «خودآگاهی» رو توضیح بده. از طرف دیگه، درسته که قضیۀ «حیات» در حوزۀ تکامل نیست؛ اما در تکامل مولکولی و بیوشیمی، نظریات علمی موجهی دربارۀ اون ارائه شده. اگر منظور ایشون از «ارزش»، ارزش اخلاقی (خوب/بد) باشه، در فلسفۀ اخلاق «اخلاق فرگشتی» مطرح شده که اساس اون «علم» هست - این استدلال برای خدا هم نادرسته، چون همون شیوۀ خدای حفره‌هاست] پس این‌که «سروش جامعۀ آکادمیک ایران رو با پوپر آشنا کرد» ربطی به این دست تقلیل‌گرایی‌ها نداره.

این‌که شما از سخنرانیِ سروش "به این نتیجه رسیدید" من رو یادِ "برداشت"‌تون از سخنانِ شریعتی و آل‌احمد می‌اندازه. بذارید به جای این‌که خودمون برداشت کنیم، خیلی خلاصه و البته، به طورِ مشخص صحبت کنیم که دکتر سروش دقیقاً چی گفت. در کانالِ تلگرامیِ دکتر سروش، پرسش‌هایی که از ایشون _به واسطه‌ی ایمیل_ پرسیده می‌شه قرار می‌گیره. در این‌جا، شخصی از سروش در رابطه با فرگشت پرسیده و این کپیِ پاسخه:
البته به تئوریِ داروین هم ارزشِ مطلق نباید داد. چنان‌چه به هیچ تئوریِ دیگر هم.
خب، این حرف، دقیقاً چه تفاوتی با این صحبت‌های شما داره؟ :

علم ابطال‌پذیره؛ بدین معنا که مدل‌ها و تئوری‌های علمی با گذشت زمان تغییر می‌کنن و بهتر می‌شن

یک بیان علمی، باید در خودش خاصیت «ابطال پذیری» [Falsifiability] داشته باشه؛ یعنی این امکان وجود داشته باشه که از طریق تجربه، مشاهده و آزمایش هایِ دقیق‌تر در آینده، گزاره‌ها (فرضیه‌ها و تئوری‌های علمی[1]) رو باطل کرد.

اون‌وقت؛

سروش شد تقلیل‌گرا در علم؟! [+امین: الله اکبر! ]

و اتفاقاً برعکس! من _به قولِ خودتون_ جناب‌عالی رو یک تقلیل‌گرا در علم می‌دونم! چرا که اساساً اصول، مفاهیم و شیوه‌های پژوهش و تحلیل در جامعه‌شناسی رو نمی‌پذیرید و بعضاً نمی‌دونید، برخی‌ها رو به حاشیه می‌رونید و برای الباقی هم، معانی رو تغییر می‌دید و از اون‌ها به سودِ خودتون "برداشت" می‌کنید و البته، مدعیِ "استدلالِ منطقی" هم هستید.
__________________________________________
10) دعوت‌ به رعایتِ سخت‌گیریِ ارزشی.

گویا نیکی و خوبی برخی از دین‌داران، بیشتر به خاطر پاداش آخرت و کلاً یه چیز شرطیه.

این بخش به صحبت‌های من ربطی نداشت، اما اگر به تاسی از هانری دومه‌ری، بینِ امرِ زیسته و امرِ بازاندیشیده تمایز قائل بشیم، هدفِ بررسی، به جای این صحبت‌های جدلی و تکیه بر دین خُرد، زیسته و روزمره، باید بر مطالعه‌ی نهادها، اصول و باورها قرار بگیره چرا که طیِ این زاویه‌ی دید، تصویرِ یکدست و مشخصی از دین داریم، در حالی که دینِ زیسته، بنا به تعریف، متکثر، متناقض نما و مبهمه.
+ و در ادامه بخشِ هشتم و دهم باید بگم که به جای این‌که خواهان بی‌طرفیِ عملی باشید، توجه کنید که سخت‌گیری ارزشی در مرحله‌ی شناخت و فهم پدیده‌ای که نه مربوط به دیگران، که در ارتباط با جامعه ماست [علی الخصوص اگر اون پدیده امرِ اجتماعیِ تام باشه] اهمیتِ بیشتری پیدا می‌کنه.
__________________________________________
12) روشن‌فکرِ دینیِ غیرِ دین‌دار!

نگفتم به «هیچ» چیزی نمی‌رسیم؛ بلکه منظورم این بود که صرفاً با استناد به ایشان، نمی‌شه گزاره‌ا‌ی کلی داد یا همه‌ی تعاریفی که ارائه می‌دن رو صحیح دونست:

خب، این‌که منطقیه و نه فقط درموردِ شریعتی و آل‌احمد، که تقریباً راجع به همه‌ی متفکرینِ دیگه هم صادقه. ولی مشکل جایِ دیگه‌ست. مشکل اینه که عبارتِ نقلِ قول شده، اصلاً این حرف‌تون نیست؛

مثلاً یه عده تصور کردن که با نقل قول از شریعتی و آل احمد و امثال این‌ها، می‌تونن تشخیص بدن کی روشنفکره و کی نیست یا کی عالِمه و کی نیست.

از طرفی:

ما تجربه‌ی «انقلاب اسلامی» رو داریم و روشنفکران دینی قدیم نداشتند؛ پس درسته که نباید نظرات اون‌ها رو نادیده بگیریم، اما باید احتیاط کنیم تحت تأثیر مفاهیمی مثل «غرب‌زدگی» و «بازگشت به خویش»، مجدداً باعث تشکیل حکومتی فاجعه‌بار نشیم.

۱_ بنا به تعریف، در برابرِ امرِ اجتماعی "نباید نادیده بگیریم" معنی نداره بلکه "نمی‌تونیم نادیده بگیریم".
۲_ باز هم تکرار می‌کنم که این موضوع مختصِ شریعتی و آل‌احمد و "متفکرینِ دینی" نیست و خب، مثلاً "باید احتیاط کنیم که تحتِ تاثیرِ مفاهیمی مثلِ «دموکراسی»، مجدداً باعث تشکیل حکومتی فاجعه‌بار نشیم."
البته در این‌جا دو نکته‌ی حائزِ اهمیت وجود داره:
1) ترجیح می‌دم به طورِ مشخص به دکتر یوسف اباذری ارجاع ‌بدم:
من سعی می‌کنم کسانی را معرفی کنم که این چهره از اسطوره شریعتی را نقد می‌کنند. البته برخی نیز شریعتی را به عنوان یکی از مسئولان انقلاب اسلامی می‌خوانند و به همین مناسبت به او به عنوان یکی از کسانی که مسئول وضعیت کنونی است، نقد می‌کنند. این نقد‌ها خودشان افسانه‌ای و اسطوره‌ای است، ایشان فکر می‌کنند دوره شریعتی، دوران انقلاب «پرشور» و «احساساتی» بوده و ما الان وارد دوره «خرد»، «علم» و «عقل» شده‌ایم.
یک دسته از ایشان بازار آزادی‌های نئولیبرال فریدمنی یا چنان که من می‌نامم، تاچری‌های اسلامی هستند که دور نشریه مهرنامه و برخی دیگر از نشریات گرد آمده‌اند و به شکل تقلیدی، آمیزه‌ای از فردیمن و هایک را بیان می‌کنند و مدعی «معرفت‌شناسی» و «علم روز» و «عقل» هستند که از دوران بی‌خردی و احساسات جدا شده‌اند. گروه دوم کوروش کبیری‌ها، ایرانشهری‌ها یا سلطنت‌طلب‌ها هستند که البته میان این دو گروه مناسباتی وجود دارد. این‌ها هم معتقدند شریعتی به دوران گذشته تعلق دارد. این دو گروه معتقدند که از اقتصاد به عنوان علم حرف می‌زنند و به جای سیاست دنبال فلسفه سیاسی هستند. هر دو دنبال نوعی دین و مذهب هستند.
به نظر دکتر شریعتی، شیعه به قوم خاصی اطلاق و یا محدود نمی شود. به عقیده او، شیعه یعنی کسی که دنبال عدالت و آزادی است. بنابراین حرف های افرادی مثل دکتر نصر و امثال ایشان که می گویند شریعتی طرفدار چگوارا و یا چپ بوده تهمتی بیش نیست. دکتر نصر امروز هم این مغلطه را می کند. به عقیده دکتر شریعتی، شیعه یعنی آزادی خواهی حسینی و عدالت خواهی علوی. بنابراین در دنیا هر کسی که در این راه می کوشد شیعه است. با این تعریف تمایز افرادی مانند کربن، فردید و امثال آنها با دکتر شریعتی مشخص می شود. به عقیده این افراد امامان ما مکتب پررمز و رازی را به ارث بردند و تنها به افراد خاصی هم آن را می دهند. بنابراین امامت درادامه سرّ ایزدی شاهنشاهی است. فاشیست های ایرانی مثل سیدجواد طباطبایی هم در ادامه همین راه هستند و این برنامه همان چیزی است که دکتر شریعتی مخالف آن بود و متأسفانه بعد از انقلاب گفتمان افرادی امثال کُربن و فردید ادامه پیدا کرد نه شریعتی.
2) به تعبیرِ سروش در صفحه‌ی ۳ بخشِ اولِ کتابِ فربه‌تر از ایدئولوژی [لینکِ خرید] این ویژگیِ مشترکِ حکومت‌های دینی و غیرِ دینی هست که:

مرحوم دکتر شریعتی بیانِ جامعه‌شناسانه‌ای در بابِ تحولِ گرایش‌های عقیدتی و "نهضت‌های مبتنی بر عقیده" دارد و می‌گوید که پس از مدتی موومان‌ها [منظورش Movement هست] تبدیل به انستیتیون [درواقع Institution] می‌شوند؛ یعنی نهضت‌ها و حرکت‌ها بدل به نهاد می‌شوند یا به تعبیرِ اشپنگلر [مورخِ آلمانی] فرهنگ‌ها تبدیل به تمدن می‌شوند. فرهنگ از آنِ دورانِ پویایی یک اندیشه و نظام است، مالِ وقتی‌ست که پیش می‌رود، با دشمن مقابله می‌کند، می‌بلعد، می‌زند، خُرد می‌کند، راه را می‌شکافد و عمده رسالت او در درهم شکستنِ دشمن و تثبیتِ وجودِ خویش می‌باشد. اما پس از مدتی این رودخانه‌ی پرخروش به دریا یا آبگیری می‌رسد و حالتِ خروشندگی، فواریت، سیلان، حرکت و بلعندگی از او زائل می‌شود و نوعی سکون بر آن حاکم می‌شود. دوره‌ی دوم همان دوره‌ی تمدن است [...] جامعه‌شناسان [مثلِ فوکو*] کرارا گفته‌اند که اکثرِ نهضت‌های انقلابی که در ابتدای رشد و پیدایش خود، یک‌پارچه شور و انگیزانندگی بوده‌اند، پس از مدتی بدل به نهادی شده‌اند ساکن و تنبل و بی روح و محافظه‌کار. حکومتی شده‌اند در میانِ حکومت‌ها و راه و رسمِ مبادله با آن‌ها را آموخته‌اند و در عدادِ آن‌ها درآمده‌اند

[حالا این موضوع که "چرا این‌طوری میشه؟" مربوط به حرف‌های من نیست و می‌تونید جواب‌ش رو در آراء گیدنز، هابز و فوکو درموردِ "ماهیت و اثرِ قدرت" پیدا کنید]
*مثلاً همونی که قبلاً گفتم: آنچه در انقلاب ایران شاهدش بودیم یک ائتلاف، مثلا میان گروههای سیاسی نبود، ابداً! چیزِ دیگری روی داد. پدیده‌ای همه مردم را در بر گرفت! [...] اما این نور خاموش خواهد شد، از حرکت باز خواهد ایستاد. در آن زمان دیگر فقط محاسبه های سیاسی باقی خواهد ماند. محاسبه هایی که هر کس پیوسته در سر داشته است. [ایران، روحِ یک جهانِ بدونِ روح، صص ۶۱ و ۶۲]
و:

البته جایی هم نگفتم که این روشنفکران دینی به «زوال عقل» دچار شدن و وقتی گفتم «روشنفکر نیستن» یا برخی‌شون «مرتجع» هستن، به این معنی نبود که از عقلِ‌شون هیچ استفاده‌ای نمی‌کنن.

بله، شما این رو نگفتید. فرمودید که کلاً دین‌داری به‌زوالِ عقل منتج میشه. حالا مگر این‌که روشن‌فکرِ دینیِ غیرِدین‌دار داشته باشیم که‌ بتونه از عقل‌ش استفاده کنه.
__________________________________________
13) خیر! پلورالیست نیستم!
و در نهایت؛

از اون‌جایی که بحث «جامعه‌شناسی» پیش اومد و تعاریف هر شخصی از «روشنفکری» انتزاعیه و می‌تونه از بقیه متفاوت باشه، نحوۀ نام نهادن اون عزیزان دیگه برام اهمیتی نداره و شاید من هم از این به بعد برخی از اون‌ها رو «فیلسوف» یا «روشنفکر» بنامم؛ چرا که فیلسوفان اسلامی و روشنفکران دینی با هم تفاوت‌هایی دارن.

که البته انگار حذفیاتی داشت:

تعاریف هر شخصی از «روشنفکری» می‌تونه گسترده‌تر باشه،

متاسفم. من نمی‌تونم مثلِ شما _با نگاهِ پلورالیستی_ منکرِ فضیلتِ "تخصص" و "تبحر" بشم.به عبارتِ بهتر، بدونِ این‌که از مغالطه‌ی توسل به شخص استفاده کنم، برای تعاریفِ "خودم، آلِ احمد و شریعتی" و همین‌طور، "شما، هودشتیان و عبدالکریمی" در قبالِ "فوکو، شیلز و مانهایم"، شانی قائل نیستم‌؛

میشل فوکو هم رویای روشنفکری رو در سر داشت که "ویران کننده‌ی باور و تعمیم است، کسی که در درماندگی‌ها و محدودیت‌های زمانِ حال، نقاطِ ضعف، خطوطِ قدرت، و فضاهای خالی را شناسایی و نشانه گذاری می‌کند؛ کسی که دائماً خود را تغییر می‌دهد، نه می‌داند دقیقاً به کجا خواهد رسید و نه این‌که فردا چگونه خواهد اندیشید؛ چرا که مراقبِ زمانِ حال است."

ماکس وبرِ روشنفکر‌ها رو گروهی می‌دونه که به علتِ ویژگی‌های خاص‌شون دسترسیِ خوبی به دستاورد‌های معینی دارند و ارزش‌های فرهنگی تلقی میشه و می‌تونند رهبریِ یک "جامعه فرهنگی" رو به عهده بگیرند.

کارل مانهایم هم روشنفکران رو "یک قشرِ بی طبقه" و از نظرِ اجتماعی "ناوابسته" می‌دونست که ادعایِ سرپرستیِ فرهنگی را دارند.

+ شاید بگید که چرا این‌ها رو انتخاب کردی. خب، خواستم به هر سه مَهدِ جامعه‌شناسی توجه بشه. فوکو به عنوانِ نماینده‌ی سنتِ فکری فرانسه، مانهایم به عنوانِ نماینده‌ی سنتِ فکریِ آلمان و شیلز به عنوانِ نماینده‌ی سنتِ فکریِ ایالاتِ متحده.
++ در همون راستای مقوله‌ی "تخصص"، میشه یه حرِفِ دیگه‌ای هم زد. همون‌طور که خودتون به درستی اشاره کردید:

کاری ندارم با این‌که یه جامعه‌شناس در این مورد چه گفته؛ معمولاً وقتی از «اثبات» یک چیز صحبت می‌کنیم، وارد حوزۀ «فلسفه» می‌شیم که باید استدلال‌ها رو بررسی کنیم.

پس در حیطه‌ای که باز هم درستی اشاره کردید:

از اون‌جایی که بحث «جامعه‌شناسی» پیش اومد

بنده هم "کاری ندارم با این‌که یه فیلسوف* در این مورد چه گفته" و به قولی، عرصه‌ای را برای متخصصینش باقی بگذارید.
*عبدالکریمی و هودشتیان. [دباغ مشمول قاعده‌ی مذکور نیست چرا که همون‌طور که گفتم، تعریف‌ش بن‌مایه‌ی جامعه‌شناختی داره]
+++ فقط از اون‌جایی که "یه عده تصور کردن" با تفسیر به رایِ نظرِ مانهایم، می‌تونند به نتیجه‌ی دلخواه برسند، بد نیست قبل از پایانِ این بخش، صرفاً "یه نگاهی" هم به صفحه‌ی ۳۳۸ کتابِ نظریه‌های کلاسیکِ جامعه‌شناسی [لینکِ خرید] بندازیم؛
[+ قسمتِ پررنگ! ]

مانهایم بر آن بود که نقشِ نخبگان یا روشن‌اندیشان را در چارچوبِ "جامعه‌"ی مبتنی بر برنامه‌ریزی تبیین کند. آیا حاملانِ فرهنگِ روشن‌فکری را باید اعضای جامعه‌ی اشرافی نخبگان دانست یا اعضای توده‌ی مردم، با توجه به این‌که آنان به قدرت فردی متکی‌اند؟
مانهایم در [کتابِ] ایدئولوژی و اتوپیا توضیح می‌دهد که روشن‌اندیشان یک طبقه‌ی اجتماعی نیستند، به این معنی که منافعی مشترک ندارند و نمی‌توانند گروهی مجزا تشکیل دهند. ایشان در واقع ایدئولوژی‌پرداز [ایدئولوگ] هستند. آنان یک "اجتماعِ بی‌طبقه" یا یک "قشرِ بینابینی" هستند و "برتر" از دیگران نیستند. اما قادر به انجام کارهایی‌اند که بیشتر اعضای سایر قشرهای اجتماعی قادر به انجام دادنِ آن‌ها نیستند. تحصیلاتِ دانشگاهی‌شان آنان را در مواجه شدن با مسائلِ زمانه‌، از چشم‌انداز‌های گوناگون آماده کرده است، در حالی که بیشترِ مردم تنها از یک منظر با مسائل برخورد می‌کنند. [قبل از این‌که به سیاقِ دفعاتِ پیشین بقیه‌ش رو نادیده بگیرید و برای پاسخ‌دادن نقل قول کنید، توجه کنید که] مانهایم تاکید می‌کند که رو‌شن اندیشان به طورِ بالقوه از این قابلیت برخوردارند که از چشم‌انداز‌های گوناگونی به موضوع یا پدیده‌ی اجتماعی مشخصی بنگرند، اما این بدان معنا نیست که همواره چنین می‌کنند.

__________________________________________
10) چشم در برابرِ چشم! دندان در عوضِ دندان!
یکی از "مضحک"ترین انتقاداتی که تا به حال به من شده، این بود که "چرا [در این تاپیک] مودبانه حرف نزدی".
بنده هم با شما هم‌نظرم که:

به نظرم بهتره که به جای توهین، نقد منطقی صورت بگیره.

اما حیرت‌آوره که "یه عده تصور کردن" که با تکیه بر فلسفه، می‌تونند به حریمِ یک علمِ تجربی [=جامعه‌شناسی] تجاوز کنند و بدونِ آگاهیِ درست از ابتدایی‌ترین مفهومِ این علم [=امرِ اجتماعی] تمامِ مسائل و مباحث‌ش رو حل کنند. ضمنِ این‌که از موضعِ بالا بیان می‌کنند که "ما"ی دین‌دار به "زوالِ عقل" دچاریم. بعد این‌که من گفتم:

ترجیح می‌دم طرفِ مقابل‌م "یک مجموعه‌دان"ی مثلِ آقای حنیفی باشه که با ارجاعات از ادعاهای خودشون دفاع کنند و افکارِ من رو زیرِ سوال ببرند. نه کسانی که "کمی" از کنارِ متفکرینِ دینی رد شدند و نهایتاً "ورق‌خوانی" کردند و به هر چیزی که پسوندِ "دینی/مذهبی" داشت برچسبِ ارتجاعی، عقب‌مانده، واپس‌گرا و امثالِ این‌ها بزنند و فکر کنند که بقیه به "زوالِ عقل" دچار اند و فقط خودشون دارای استدلال‌های منطقی!

بی‌ادبانه تلقی می‌شه. حالا حرفِ من که توهین‌آمیز نبود، اما من با جدیت حقِ خودم می‌دونم که در برابرِ کسی که ناآگاهانه توهین می‌کنه، مانندِ خودش حرف بزنم و متاسفانه کلاً کسی نیستم که در این اوضاع، گونه‌ی چپم رو هم جلو بیارم و "عبا"م رو هم تقدیم‌تون کنم.
تازه خیلی مودبانه هم نوشتم. امان از اجبارِ التزام به اخلاقِ گفت‌و‌گو، اون هم در چنین شرایطی!
__________________________________________
16) مرا هر آينه خاموش بودن اولی‌تر
این سومین و آخرین پستِ من در این تاپیک بود و حرفِ دیگه‌ای ندارم. به طورِ خلاصه، در این سه پُست، بنده فقط سعی کردم بیان کنم که:
۱_ می‌خواستم بگم که شما [@void‌pbz]، در این‌جا [که البته طی ویرایشی حذف‌ش کردید]

بر اساس استدلال‌هایی که تا به حال از روشنفکران و فیلسوفان اسلامی دیدم، به این نتیجه رسیدم که این عزیزان نه روشنفکرن و نه فیلسوف. چرا؟ چون استدلال‌هاشون سراسر مغلطه و سفسطه‌ست

دچارِ "تعمیمِ شتاب‌زده" شدید، اما از پیام‌تون متوجه شدم که "شتاب‌زدگی" واژه‌ی اشتباهی بوده و حرف‌تون ناشی از مقوله‌ای هست که در بخش‌های دوم، چهارم و علی‌الخصوص پنجم بیان کردم.
با شناختی که از شما داشتم، توقع داشتم که مثلِ من، که در حیطه‌ی فلسفه چنین شرایطی داشتم:

نه این‌که «هیچ»ی نخونده باشم؛ کمی خوندم.

ولی به سادگی اذعان کردم که:

بحثِ فلسفی کارِ من نیست

شما هم در موضوعاتی که شرایطِ مشابهی دارید، چنین حرفی بزنید، که متاسفانه به نظر می‌رسه که انتظارِ اشتباهی بوده. اتفاقاً بنده می‌پذیرم که زوالِ عقل دارم چرا که باید متوجه می‌شدم که کسی که از نمی‌تونه از سطحِ تحقیر و توهین، به عُمِق تئوریکِ تحلیل بره، لاجرم متصور میشه که در همه‌ی حیطه‌های علومِ انسانی "استدلالِ منطقی" داره! [بدیهیه که خودِ من نه جامعه‌شناسم، نه عمیق شدم و الخ. ولی ادعایی هم نداشتم.]
+ حالا که با یُمنِ زمان، شناختِ کامل‌تری دارم، شما رو جزء معرکه‌گیرهایی می‌دونم که با کشیدنِ نقشِ مار، جماعتی رو دور خودشون گرد میارن و با دامن زدن به ابتذال در هر بحثی و تقلیل‌ش به مرتبه‌ای بسیار پایین، سعی می‌کنند تا از این طریق، بتونند "عالِم‌نمایی" کنند. خیر، این برچسب نیست. مصادیقِ دیگه‌ای هم هست که "در صورتِ لزوم" مطرح خواهم کرد.
۲_ بدلیلِ "تغییرِ موقعیتِ امرِ دینی"، این تاپیک‌ و تاپیک‌های مشابه، "بی نتیجه" و "عبث"اند‌، اما دلیلی نداره که وجودشون رو کلاً رد کنیم. ولی با توجه به این‌که شرایط تغییر کرده، باید از عینکِ جامعه‌شناسی به هر امرِ اجتماعی و هر امرِ اجتماعیِ تام‌‌ای، مِن جمله دین، نگاه کرد و اتفاقاً از همون زاویه‌ست میشه نشون داد که "دقیقاً" چه کسانی به "زوال عقل" دچار شده‌اند و یا مصداقِ این حرفِ شریعتی‌‌اند:

مثلِ بوقلمون‌های نر [چنان] پرباد راه می‌روند و حکیمانه به عالم و آدم نگاه می‌کنند

+ حقیقت‌ش اشتیاقی به ادامه‌ی این صحبت‌ها ندارم، چرا که تکلیفِ بنده که مشخصه، به "زوالِ عقل دچارم" و شما هم که "دارای استدلال‌های منطقی" هستید! و خب، می‌دونیم که:
[دانی نکند قبول هرگز
"دیوانه" حدیثِ "مردِ دانا"! - سعدی]
پس شما _"دیگریِ" آتئیست‌_ هم وقت‌تون رو با گفت‌و‌گو با یک گوساله‌ی متحجرِ مرتجع تلف نکنید. به هر حال ما "استدلال‌های منطقیِ" شما در بابِ تخدیر کننده بودنِ دین [که همون‌طور که گفتم، به راحتی به حیطه‌ی علوم اجتماعی دست‌درازی می‌کنه] رو نمی‌فهمیم!
این پُست رو هم صرفاً به دلیلی احترامی که گذاشتید، نوشتم:

این‌بار سعی کردم به آثار شریعتی و آل احمد ارجاع بدم.

[البته "من ترجیح می‌دم" این "طامات‌هایی که باهاشون مجلس بیاراستید" رو "احترام" تلقی کنم، وگرنه بیشتر یادآورِ فریادِ "منم خوندم!" بود و خب، این خبر رو هم می‌دم که باشه، فهمیدم که کمی خوندید]
و به نظرم دیگه وقتشه که چنین‌ چیزی بنویسید :

البته که صراحت لهجه با گستاخی و بی‌ادبی فرق دارن؛ ولی برخی افراد قادر به تشخیص مرز این دو نیستند متأسفانه. مثلاً بین افراد دچار اختلال شخصیت خودشیفته این گستاخی بولدتره. [امین: عه -__-] با این حال، من صحبت‌هام و حرف‌هام درباره‌ی دیدگاه شما رو گفتم و مخاطب می‌تونه از استدلال‌های پست‌ها و اطلاعاتشون بهتر استفاده کنه. موفق باشید. [امین: سلامت باشید! ]

+ پست‌تون رو با اجتماعِ نقیضین بودنِ روشنفکرِ دینی تموم کردید، بدونِ این‌که معنی‌ش رو بدونید و حتی مایل باشید که بدونید. می‌خوام نقلِ قولی از صفحاتِ ۳۳۴ و ۳۳۵ کتابِ رازدانی، روشنفکری و دین‌داری [لینکِ خرید] بیارم که به جای اتکا به همون یک جمله از دکتر سروش، برای نقد حداقل "متن" داشته باشید؛
روشن‌فکرِ دینی به هیچ‌وجه یک اصطلاحِ تناقض‌آمیز و به معنای دین‌دارِ بی‌دین نیست. روشن‌فکری دینی یعنی رازدانی با خبر از دنیای غیرِ دینی؛ یعنی دین‌دارِ عصر؛ یعنی آشنا با انواعِ روشن‌فکری‌های غیرِ دینی و عالم به دینِ خود و عازم بر بازسازیِ معرفتِ دینی [رویکردِ انتقادی] و فهمِ آن در جغرافیای معرفتیِ نوشَوَنده بشر [زمان‌محوری] و همت گمارنده بر ابداع و هدایت و روشن‌گری و مبارزه‌ی فرهنگی و فکری [رویکردِ انتقادی] ، و دارنده‌ی اعتقادِ تفصیلی به کارسازیِ دین در عصرِ حاضر و صاحب دغدغه در جمع خلوص و توانایی و تعبد و تعقل و زمین و آسمان.
روشن‌فکر دینی، مهاجرِ محققِ دردمند و فکور و دلیرِ از تقلید رسته‌ای‌ست [رویکردِ انتقادی] که به آفات و بیماری‌های جامعه‌ی دینی _از آن نظر که دینی‌ست_ حساس است و در پی علاجِ دلیرانه و طبیبانه‌ی آن‌هاست. [رویکردِ انتقادی]
روشن‌فکرِ دینی _علی الاصول_ یک احیاگر است که هم به جوانبِ مغفولِ دین می‌پردازد و آن‌ها را از فراموش‌شدگی بیرون می‌آورد [زمان‌محوری] هم به نوفهمی همت می‌گمارد و هم به دفعِ آفاتِ علمی و شبهاتِ فکری می‌پردازد. [رویکردِ انتقادی]
+ موفق و سلامت باشید

 

[Void]

A) ویرایشِ دیگه‌ای نیست که انجام بدید؟ دروغِ دیگه‌ای بنویسید، متنِ تقطیع‌شده‌ی دیگه‌ای بذارید، دشنامِ دیگه‌ای اضافه کنید، مفاهیمِ دیگه‌ای رو تقلیل بدید الخ؟ نه، تهمت نیست، این پست رو می‌نویسم تا تک‌تکِ این‌ کارهای _به قولِ دوستان_ فاخرِ "جنا‌ب‌عالی" رو نشون بدم.

بله، پست قبلی رو زیاد ویرایش کردم. سعی می‌کنم این‌بار طوری بنویسم که نیاز به ویرایش نداشته باشه. دوستان لطف دارن، وگرنه من هم ادعای فاخر بودن نداشتم. به یاد ندارم به شخص شما یا کسی دشنام داده باشم؛ نمی‌دونم، شاید هم داخل نقل قول‌ها بوده.

اول این‌که هر کدوم از این‌کتاب‌های نام‌برده بالغ بر ۴۰۰ صفحه‌اند. این ها رو از چه صفحاتی انتخاب کردید؟ چرا پراکنده‌ست و حتی شماره‌ی صفحات‌ش هم مشخص نیست؟ به جای این‌طور گیلاس چیدن ها، از سرِ رَبوه نظر کن در دمشق!-مولانا [ربوه: بلندی]
این انتقاد از این جهت مهمه که شما بعضی جمله‌ها رو بدونِ توجه به جملاتِ قبلی و بعدی [و به طورِ کلی، بدونِ توجه به منظومه‌ی فکریِ شریعتی] برجسته کردید و بقیه رو به حاشیه روندید [که جلوتر نشون می‌دم] و این زمینه‌سازِ خطا در فهمه. [البته اذعان می کنم که زمانی "زمینه‌سازِ خطا در فهمه" که خوش‌بینانه متصور بشیم که این‌کار عامدانه و با غرض‌ورزی نبوده]

این انتقاد درسته و من پوزش می‌خوام؛ چون در برخی موارد زمینه‌ساز خطا شد. هرچند حتی اگر برخی از اون نقل قول‌ها رو با توجه به کل بندهایی که داشتن بررسی کنیم، نتیجه‌ی متفاوتی نمی‌گیریم. [شماره‌گذاری صفحات هم لازم بود که متأسفانه یادم نبود و انجام ندادم]

مگه من گفتم که شما بی‌سواد هستید یا "کلاً هیچی نخوندی پس حرف نزن" که نامربوط با صحبت‌ها، نقلِ قولِ گلچین‌شده می‌نویسید؟

نقل قول‌هایی که آوردم در راستای جواب به این بخش بود: [نامربوط نبود]

لذا من از شما می‌خوام که بهم نشون بدید، شریعتی، آل احمد و امثالِ این‌ها مرتجع‌اند.

همچنین، کاری نداشتم با این‌که فکر می‌کنین من بی‌سواد هستم یا نه.

و از اون‌جایی که به جای نقدِ حرفِ من، خواستید بگید که شریعتی با موضوع مخالفه

حرف شما در مورد شریعتی بود. پس برای نقد حرف شما قائدتاً باید بتونم از خود شریعی نقل قول کنم. نمی‌فهمم این «به جای نقد من» یعنی چه.

و طبیعیه که نه ‌تنها بینِ این دو حرفِ شریعتی تضادی وجود نداره، که حتی مکمل هم‌اند.

از چه نظر مکمل هم هستن؟

جامعه‌ی زنده، جامعه‌ای است که در آن عقل‌ها می‌اندیشند، و بشریت این جور است که هر عقلی به جوری می‌اندیشد و یک حقیقتِ واحد را به گونه‌ای تلقی می‌کند که با تلقیِ دیگری فرق دارد. گرچه من به این حقیقت را به یک شکلی می‌فهمم و تو همان حقیقت را مثلِ من معتقدی اما به شکلِ دیگری می‌فهمی، ولی این اختلافاتِ فهمِ ما در یک حقیقتِ واحد، دلیلِ باطل بودنِ یا باطل بودنِ تو نیست؛ هر دو بر حقیم، اما حقیقت در قالب‌های ذهنیِ من و قالب‌های ذهنیِ تو، اختلافِ شکل و اختلافِ تصویرِ ذهنی پیدا کرده [...] اما هر کدام در سطحِ ذهن و شعور و شکلِ فهم و سطحِ فهم و عمقِ فهم و رنگِ روحِ خودمان [...] چرا؟ برای این‌که اعلامِ این حرف، ارزشش عبارت است از: امکان دادن به همه‌ی اندیشه‌ها و عقل‌ها که در صحنه‌ی حرکت و خلاقیت و پیشرفت و پرورشِ فکری و معنوی، آزاد تلاش کنند و جولان داشته باشند.[...] دیکتاتوری برای چه بد است؟ به قولِ روسو؛ برای آن‌که یک تن می‌اندیشد و دیگران حقِ اندیشیدن ندارند‌. این است که یک جامعه تبدیل به یک تن می‌شود برای یک مغز. اما وقتی آزادیِ قلم و اندیشه هست، به میزانِ تن‌ها عقل وجود دارد و در تصادمِ این‌هاست که فرهنگ و تمدن وجود دارد.

ما نیازی به رنگ‌آمیزی تجددمآبانه اسلام نداریم.

بخش اول تا حدودی در مورد آزادی بیان و آزادی عقیده است. [هرچند می‌شه برداشت پست مدرن هم داشت و گفت «همه‌چیز پرپسکتیو افراد است» که در این صورت مخالفم] بخش دوم هم در این مورده که نیازی به تفسیر مدرن از اسلام نیست. از کنار هم قرار دادن این دو به این نتیجه می‌رسیم که اسلام به عنوان یک عقیده در مورد حقیقت[و هنجارها]، باید بتونه خودش رو ابراز کنه و مسلمانان حق اندیشیدن و بیان عقایدشون رو داشته باشن. اما همچنان در بررسی صحت و درستی این عقاید می‌شه نتیجه گرفت و گفت که «درسته/نادرسته» یا «خوبه/بده».

توجه‌تون رو به صفحاتِ ۱۳۰ تا ۱۳۸ م.آ ۲۶ جلب می‌کنم که انگار اون «یک نگاه"‌تون شامل‌ش نشده:

من یه قسمتی از کتاب رو نقل قول کردم و گفتم «این خوب نیست». شما یه قسمت دیگه رو نقل قول کردین [که بحثش کلاً فرق داشته] و فرمودین «در این‌جا اون ارزش‌گذاری شما و نگاه‌تون برقرار نیست». نویسندگان در تمام بندهای کتبی که می‌نویسن، همه‌ی عقایدشون رو مکرراً بیان نمی‌کنن. شریعتی هم در این صفحاتی که نقل قول کردین اصلاً به تفسیر از اسلام نپرداخته و لزومی نداره که «یک نگاه» من رو در این‌جا هم بشه دید.

A) اولاً که این تحلیل مختصِ شریعتی نیست. ادوارد سعیدِ عزیز، در صفحه‌ی ۹۹ کتابِ [لینکِ خرید]، برای تحلیلِ وقایعِ فیلیپین، ایران، فلسطین و سایرِ کشور‌ها بیان می‌کنه که:

بر تحلیل ادوارد سعید و رویکرد شرق‌شناسی هم نقدهایی وارد هست. برای این‌که بعداً نفرمایید نامربوط بحث کردم، فعلاً در مورد ادوارد سعید چیزی نمی‌نویسم. اگر صلاح دونستین، بفرمایید تا بهش بپردازیم.

B) اتفاقاً برخلافِ نگاهِ توام با کنایه و تحقیرِ شما، شریعتی به درستی در ص ۱۸۶ از م.آ ۲۲ این موضوع رو فخرِ خودش می‌دونه:

بله، روحیه‌ی جنگ‌جویی در راستای دستیابی به عدالت مفیده؛ اما از همین روحیه‌ی جنگجویی برای مخالفت با دگراندیشان و قتل و غارت هم استفاده می‌شه.

C) متاسفانه باز هم در یک "استدلالِ منطقی" دچار مغالطه‌ی نقلِ قولِ ناقص شدید. چرا که این فقط یک وجه قضیه‌ست. شریعتی در صفحه‌ی ۲۱ تا ۴۵ از کتابِ "سیمای محمد" تصویرِ کاملی از محمد و "مسلمانِ ایده‌آل" ارائه می‌ده:

نقل قولی که آورده‌اید برای من کامل نمایش داده نمی‌شه. اما در مورد اون بخش آخر:

چه کسی به سادگی باور می‌کند که مردی که در این نیمه شب خاموش خانه را و شهر را ترک کرده است و در قبرستان بقیع سر در گریبان لطیف‌ترین احساسهای عارفانه فرو برده و با قبرهای خاموش از سرنوشت مرموز حیات سخن می‌گوید همان کسی است که در پاسخ به خیانت نامردانه یهودیان بنی‌ قریظه به مردم، سر بریدن آنها را با چشمان سرد و خشک تماشا کرده و سپس برخاسته و به کارهای دیگرش پرداخته است

عمادالدین باقی از کسانی هست که سعی می‌کنه با گفتمانی درون‌دینی، ارتدوکس‌ها رو قانع کنه تا حکم اعدام حذف بشه. اما نقدهای درون‌دینی دیگه‌ای که بر این شیوه وارد شدن، نشون می‌دن که با چنین رویکردی نمی‌شه حکم اعدام رو حذف کرد. بخش بولد شده‌ی نقل قول بالا هم چندتا سوال به همراه میاره: آیا همیشه یهودیان خیانت‌کار بودن و مسلمانان رو آزار می‌دادن؟ آیا مسلمانان همواره به قصد دفاع به قبایل دیگه حمله می‌کردن؟ آیا در اسلام مجازات مجرمین اهمیت بیشتری داره یا پیشگیری از جرم و جنایت؟ آیا مجازات‌های اسلام در جامعه‌ی متمدن، عقلانی هستن؟ آیا چیزی مثل ارتداد که در اسلام جرمه، واقعاً باید جرم محسوب بشه؟

تا به سادگی نتیجه بگیرند که "چون شریعتی از جنگ گفت، پس مرتجعه" ، در بهترین حالت جز همون مطالبِ طنز قرار می‌گیره

البته من هم نتیجه‌ی یک جمله‌ای نگرفته بودم و «اسلام جنگ است» فقط یکی از اون نقل قول‌ها بود:

انسانی که امام خود را نمی‌شناسد به مانند گوسفندی است که شبان خود را گم کرده باشد. این انسان، اگر خداپرست هم باشد، اگر موحد و مسلمان هم باشد، و اگر به دقت همۀ اصول اسلامی را بشناسد و باور داشته باشد و به همۀ احکام هم عمل کند اما در زندگی امام‌ش را نشناسد، مانند گوسفندی است که گله خودش را گم کرده باشد. این گوسفند، آواره است، مدت‌ها، شب‌ها و روزها، در صحراها و دشت‌ها و چراگاه‌ها و مزرعه‌های بیگانه باید سرگردان و آواره بگردد تا به گله‌ای برخورد و مدتی خود را در این گله مشغول دارد و تحت رهبری چوپانی در آید ببیند این چوپان او را به چراگاهی بیگانه، و دهی بیگانه، کشانده است و پس از مدت‌ها بیدار و شود و ببیند که این شبان، شبان او نیست و این گله، گله او نیست و سپس از آنها جدا شود و در پی گله خود و شبان خود، سر به صحراها و بیابان‌ها نهد. سر در گم و راه گم کرده تا باز به چوپانی دیگر و گل‌های دیگر برسد و پس از مدتی که فریب گله تازه و چوپان تازه را می‌خورد باز درد ناکانه احساس می‌کند که این گله، گله او نیست و این چوپان، چوپان او نیست و او را به سرزمین خود و خانه خود هدایت نخواهد کرد. و باز مأیوسانه از این گله و چوپان بر می‌گردد و آواره و پریشان در بیابان‌های وحشت و صحراهای نومید و بیگانه به دنبال گله خود و شبان خود سرگردان، تا بالاخره، به کام گرگ می‌افتد. [...] امام، در کنار قدرت اجرایی نیست، هم پیمان و هم پیوند با دولت نیست، نوعی هم سازی با سیاست حاکم ندارد، او خود مسئولیت مستقیم سیاسی جامعه را دارا است، و رهبری مستقیم اقتصاد، فرهنگ، سیاست خارجی و اداره امور داخلی جامعه با او است، ائمه در شیعه «السادت الولات و ساسه العباد و ارکان البلاد و قاده الامم» هستند. یعنی امام هم رئیس دولت است (سیاستمدار) و هم رئیس حکومت و جامعه (رکن اجتماع) و هم پیشوای فکر و رهنمونی هدایت (معالم الطّریق، معالم نشانه‌ها و علائم راهنمایی و یافتن راه است) با او است. [...] این جانشین امام در برابر امام و مکتب او مسئول است. یعنی بر خلاف نماینده‌ای که با نظام دموکراتیک انتخاب شده، مسئول این نیست که ایده‌ها و ایده‌آل‌ها و نیازهای مردمی که او را انتخاب کرده‌اند بر آورده کند، بلکه مسئول است که مردم را بر اساس قانون و مکتبی که امام رهبر و هدایت کننده آن مکتب است هدایت کند و آن‌ها را بر اساس این مکتب تغییر و پرورش دهد. [...] اسلام به عنوان عقیده را باید در قرآن، زندگی پیغمبر، شناخت اصحاب و پروردگان نمونه مکتب اسلام شناخت؛ یعنی همان منابعی که امروز حتی در میان دانشمندان اسلامی و برنامۀ رسمی تحصیلات اسلامی متروک مانده و در میان مردم مهجور است. اشعار شعرای جاهلیت عرب در مدارس اسلام به عنوان متن ادبی تدریس می‌شد و نهج البلاغه هرگز به هیچ عنوان! فلسفه یونانی‌ها و منطق ارسطو برنامه درسی بود و تفسیر قرآن نه، سیره پیغمبر اسلام و شرح حال و افکار و شیوه زندگی و مبارزات ائمه مطرح نیست و اگر هم استثنائاً چند نفری به خواست فردی خود تحقیق کنند، علوم اصلی حساب نمی‌شود، فضل است! این است که متأسفانه طرز تفکر و بینش ما در مسائل اسلامی، با روش اسلامی و روح و اثر آن بیگانه است.
× امت و امامت

بله، همین‌طوره. اول این‌که شریعتی در ص۲۲۰ م.آ ۲۴ به شما حق می‌ده که این‌ها رو "پیشرفت" بدونید:
یک متجدد، یک عالمِ بی‌طرف، یک نیمه‌روشنفکری که عقل‌ش به چشم‌ش است، یک خانم و آقای "امروزی" حق دارند، "پیشرفت" را به طورِ مطلق ستایش کنند و نفهمند که در چه زمینه‌ای و به چه قیمتی و در چه جهتی و به سودِ چه طبقه‌ای؟ حق دارند به اصالتِ علم تکیه کنند و آن را از جامعه و انسان مجرد ببینند و علم را فقط فرمول‌های علمی پندارند و هم‌چنان که خود کارِ علمی می‌کنند و نمی‌دانند کارگزارانِ چه نظامی و پیش‌کارانِ چه قدرتی هستند، نفهمند که بینشِ علمی، روحِ علمی، روشِ علمی، جهتِ علمی، تعهدِ علمی و مسئولیتِ علمی و بالاخره استخدامِ علمی چیست و چگونه هر یک از این‌ها بسته به نظامِ اجتماعی، بنیادِ اقتصادی، جهتِ سیاسی، ایدئولوژی و روحِ حاکم، پایگاهِ طبقاتی و نوع و کیفیتِ ساختِ جامعه، می‌تواند متفاوت و حتی متضاد باشد.

تأکید بر روی عدالت و درک طبقاتی جامعه، خودش یکی از همین «پیشرفت‌»های تجدد هست و کسانی مثل مارکس به خوبی بهش پرداختن. من هم این‌ها رو پیشرفت حساب می‌کنم؛ عدالت‌خواهی و دادخواهی رو در مدرنیته می‌بینم. مدرنیته فقط علم تجربی نیست تا اون رو به «بی‌اخلاقی» و «ایجاد جامعه‌ی طبقاتی» متهم‌ کنیم. این‌که علوم تجربی و طبیعی صرفاً به «هست‌ها» می‌پردازن دلیل نمی‌شه که کسی مثل کانت در مورد عقل عملی ننویسه و چیزهای مثل حقوق بشر پدیدار نشن.

و صرفاً کافی بود که "یه نگاهی" به بقیه‌ی آثارِ شریعتی هم می‌ا‌نداختید تا ببینید که دقیقاً به خاطرِ رنجِ انسان [که به طرزِ عجیبی شریعتی رو به بی‌تفاوتی نسبت بهش متهم کردید] هست که در نگاهِ شریعتی، "ترقی" و "تکامل" دو مفهومِ مختلف‌اند:

منظور من از «پیشرفت» در بخش قبل، «ترفی» مد نظر شریعتی و توسعه‌ی جامعه‌ی سرمایه‌داری و بورژوازی نبود. بی‌تفاوتی ایشان نسبت به رنج انسان رو هم از نقل قول «امت و امامت» نتیجه گرفتم؛ چون اون «امام» مد نظر ایشان فرقی با یک «دیکتاتور» نداره و برای تکامل جامعه حاضره که مردم رنج بکشن.

البته باید بگم که این‌که شما دست‌آورد‌های فعلیِ بشر رو "پیشرفت" بدونید

من نگفتم «بشر به پیشرفته‌ترین حالت خودش رسیده و دیگر جایی برای پیشرفت باقی نمونده».

و در نتیجه، در جایی که اولی به "نتیجه" فکر می‌کنه و در مسیرِ نِیل به هدف، بهره‌گیری از هر وسیله‌ای [مثلِ برده‌داری] رو جایز می‌دونه، دومی خودش رو به "انجامِ وظیفه" در کادرِ ضابطه و با بهره‌گیری از ابزارِ مشروع موظف می‌دونه.

در این‌جا هم به نظرم تمام مدرنیته رو در «فایده‌گرایی شخصی در اخلاق» خلاصه کردین. همین توجه به «وظیفه» در اخلاق یکی از اون پیشرفت‌های مد نظر من بود؛ هرچند گویا شما اون رو حاصل مدرنیته نمی‌دونید. [البته در فایده‌گرایی جمعی هم این بهره‌گیری بد مد نظر شما و یا برده‌داری، غیر اخلاقی محسوب می‌شه]

که اولاً مطابقِ نقلِ قولِ خودتون و «مبانیِ دموکراسی" رد می‌شه:

اون رنج اتفاقاً در جامعه‌ی مد نظر شریعتی تحمیل می‌شه؛ چون دموکراسی اصلاً معنایی نداره وقتی که امام، در کنار قدرت اجرایی نیست، هم پیمان و هم پیوند با دولت نیست، نوعی هم سازی با سیاست حاکم ندارد، او خود مسئولیت مستقیم سیاسی جامعه را دارا است، و رهبری مستقیم اقتصاد، فرهنگ، سیاست خارجی و اداره امور داخلی جامعه با او است، ائمه در شیعه «السادت الولات و ساسه العباد و ارکان البلاد و قاده الامم» هستند. یعنی امام هم رئیس دولت است (سیاستمدار) و هم رئیس حکومت و جامعه (رکن اجتماع) و هم پیشوای فکر و رهنمونی هدایت (معالم الطّریق، معالم نشانه‌ها و علائم راهنمایی و یافتن راه است) با او است.

"رنجِ مردم" در طیِ دوره‌ی برده‌داری براتون اهمیتی نداشت بلکه "پیشرفت" بود که مهم بود‌.

شما اون «پیشرفت»های مد نظر من رو به چیزهایی وصل می‌کنین که خودم بهشون باور ندارم؛ من تمام مدرنیته رو پیشرفت و دستاورد خوب نمی‌دونم؛ اما بخش بزرگی از دستاوردهای خوب و حقیقی بشر رو متعلق به مدرنیته می‌دونم. از جمله توجه به نابرابری‌ها. [یک زمان مقابله با برده‌داری بود، الآن رسیدگی به حقوق دگرباشان]

+ سوال؛ دست‌آورد‌های فعلیِ جمهوریِ اسلامی در حیطه‌ی موشکی رو پیش‌رفت می‌دونید حتی اگر به قیمتِ رنجِ میلیون‌ها انسان باشه؟! تردیدی ندارم که پاسخ منفیه. البته نه به خاطرِ رنجِ مردم، که به خاطرِ برچسبِ "اسلامی"!

نه اتفاقاً؛ من لزوماً همیشه مشکلی با ساختن موشک ندارم؛ مثلاً تا زمانی که برای دفاع و جلوگیری از حملات ترورسیت‌ها و موارد مشابه باشه. اون برچسب اسلامی هم بی‌دلیل نسبت داده نمی‌شه؛ چون عقاید سران نظام و دیدگاه‌شون نسبت به حقایق و باید و نبایدها رو به همراه داره. اگر این دیدگاه‌ها اشتباه باشن، استفاده از اون موشک‌ها هم می‌تونن در راستای اهدافی باشن که رنج مردم رو افزایش می‌ده. در صورتی که می‌شد با راه‌هایی دیگه یا با داشتن اهدافی عقلانی‌تر، از این رنج جلوگیری کرد.

اول این‌که برای کسی که "استدلال‌های منطقی" داره، درست نیست که در برابرِ کسانی که به "زوالِ عقل" دچاراند از "مغالطه‌ی توسل به تجدد" استفاده کنه‌.

از قبل، غیر اخلاقی بودن و غیر عقلانی بودن‌ش مشخص بوده که این جمله رو به کار بردم.

در ثانی، اگر لطف می‌کردید و بخشی از پستِ قبلیِ من رو کلاً نادیده نمی‌گرفتید، می‌دیدید که راجع بهش کاملاً توضیح داده‌ام:

توضیح شما در این مورد بود که عقاید ایشان زیرمجموعه‌ی بومی‌گرایی قرار می‌گیره و بومی‌گرایی را در گسترده‌ترین معنا می‌توان آموزه‌ای دانست که خواستارِ بازآمدن، باز آوردن، یا ادامه‌ی رسوم، باورها و ارزش‌های فرهنگیِ بومی‌ست. از طرفی، اگر این ارزش‌های بومی و آداب و رسوم قدیمی «بد» یا «نادرست» باشن، نباید مکرراً بر اون‌ها تأکید کنیم. شما فرمودین که باید بومی‌گرایی را یک پدیده‌ی مدرن دانست زیرا پیامِ آن یعنی "خودت باش" که آدمی را به اصالت توجه می‌دهد، خود، ساخته‌ی عصرِ مدرن است. اما این «خودت» باش در برخی موارد یعنی یادآوری اون سنت‌ها و ارزش‌هایی که با معیارهای مدرنیته سازگار نیستن. «خودت باش»ِ تجدد لزوماً ربطی به «حفظ تمامی سنت‌ها و ارزش‌های قدیمی» نداره؛ چه بسا رویکرد اصلی نقد این ارزش‌ها و بیانات و سپس کنار گذاشتن اون‌هایی بود که غیر عقلانی شمرده می‌شدن.

نمی‌تونید کُلِ گفتمان رو زیرِ سوال ببرید و اون رو ارتجاعی و و معتقدین‌ش رو "دچار به زوالِ عقل" بدونید، درحالی که حتی وسیله‌ی اصلی‌ش [=متن] رو ندارید!

کل گفتمان بومی‌گرایی رو زیر سوال نمی‌برم؛ بومی‌گرایی زمانی ارتجاعی محسوب می‌شه که سنت‌هایی رو حفظ کنه که خوب نیستن و بیانات اشتباهی در مورد حقایق دارن.

آیا صرفِ "بر حق دونستنِ" خود، دلیلی برای "بر حق بودن"‌ه؟ به عبارتِ دیگه، آیا مُحِق بودن از منظرِ درونی، دلیلِ کافی برای مُحِق بودن از منظرِ بیرونی هست؟

خیر. من هم نوشته بودم «از نظر من» تا بگم بر اساس اون دلایلی که بهشون رسیده بودم چنین نتایجی گرفته بودم و خوشحال می‌شدم که اون دلایل نقد بشن و حتی دلایلی برای رسیدن به نتایج متفاوت بیان بشه.

من متوجه نشدم که مشکلِ شما "شخصِ" شریعتی و آل‌احمده یا "اندیشه"‌ی شریعتی و آل‌احمد؟

اون نقل قول از ضیاء موحد متوجه شخص آل‌احمد بود و نقل قول از عبدالکریمی هم برای اندیشه‌ی آل‌احمد.

خب، شما باید در ابتدا، متن رو در سه وجه درون‌متنی، بینامتنی و فرامتنی تحلیل کنید و بعد پرکتیس‌های گفتمانی و اجتماعی‌ش رو بررسی کنید. حالا پرکتیس گفتمانی و اجتماعی پیشکش، شما همون متن رو دارید؟!

قالب‌ها و رویکردهای کلی متون روشنفکران دینی مد نظرم بود؛ متون همگی‌شون رو نخوندم و می‌پذیرم که در یک‌سری مصادیق ممکنه اشتباه کنم.

B) وقتی یک چیزی رو متوجه نشدید، بگید که دوباره براتون توضیح داده بشه تا مثلِ همین موضوع و یا تعریفِ روشن‌فکر در نگاهِ فوکو، به ورطه‌ی تقلیل‌گرایی نیفتید.
درنظر گرفتنِ یک گفتمان به عنوانِ امرِ اجتماعی [علی‌الخصوص گفتمانی که قرائتی از اون، گفتمانِ حکومته] به این معنی نیست که نباید بهش انتقاد باشه [البته که "انتقاد" و نه "فحش"!] بلکه اساساً هدفِ بیانِ امرِ اجتماعی و تعریفِ دورکیم این بود که اگر شما هم به سیاقِ افرادی که کریسمن گفت، بخواید با چند تا توهینِ "متحجر" و "مرتجع" و "عقب افتاده" و "پرادعا" پرونده رو ببینید، باید توجه کنید که شاید این صحبت‌ها، شما رو در بینِ اطرافیان‌تون به عنوانِ یک روشنفکرِ فاخر معرفی کنه، اما برای جامعه‌شناسی [که خودتون بیان کردید که صحبت‌ها در این حیطه‌ست] ارزش و اهمیتی نخواهد داشت.
+ درمورد که نقد هم گفتم دیگه.
++ موضوعِ مضحک و خنده‌دار و البته، تلخ، این‌جاست که ما سال‌ها زمان صرفِ این کردیم که مبانی جامعه‌شناسی و یا "شیوه‌ی علمیِ" نقدِ توام با تحلیل رو یاد بگیریم و البته، همیشه هم ساکت بودیم چون خودمون رو شایسته این کار نمی‌دونستیم، بعد یه عده که از قضا، "ادعا"‌ی علمی‌ بودنِ افکارِشون گوشِ فلک رو کر کرده، بدونِ آگاهی از معنیِ لفظ به لفظِ مفاهیمِ اولیه‌ی این علم، تصور کردن که با چهارتا برچسب، "استدلالِ منطقی" دارند و مسئله رو حل و عملاً شاهکار کردند و متاسفانه توجه نمی‌کنند که بچه‌ی پنج‌ساله هم می‌تونه فحش بده. بچه‌ی پنج‌ساله که سهله، حتی طوطی!

حقیقتاً من این‌طور فکر نمی‌کنم که تماماً فحش دادم و اصلاً نقد نکردم! اما اگر چنین بوده، عذر می‌خوام.

حقیقتاً بنده متوجه نمی‌شم که چرا گفتنِ "نمی‌دونم" یا "نخوندم" کسرِ شان دونسته میشه.

کسر شأن نیست. همین‌جا صراحتاً می‌گم که در حوزه‌ی «جامعه‌شناسی» مطالعه نداشتم و تفاوت امر اجتماعی و مقوله‌ی اجتماعی رو هم نمی‌دونستم.

به این موضوع توجه کنید که دیگه دموکراسی پاسخ‌گوی نیازهای انسان نیست و نمی‌تونه رضایت‌ش رو جلب کنه.
بد نیست یک نگاهی به این لینک، و یا به طورِ خلاصه به این عکس بندازید.
A) بنابر مطالعاتی که انجام شده، ۵۲٪ افرادِ مصاحبه شده از عملکردِ دموکراسی در کشورشون رضایت نداشتند.
B) نه خیر، این موضوع مختصِ کشورهای جهان‌سوم نیست، فی‌المثل در بینِ مردمِ ایالاتِ متحده، فرانسه، ایتالیا، بلغارستان و یونان به ترتیب ۵۹، ۵۸، ۶۸، ۷۱ و ۷۴ درصدِ مردم از دموکراسی ناراضی‌اند. [برزیل، آرژانتین، مصر و مکزیک رو کنار گذاشتم درحالی که جز همین گروه بودند]
C) احتمالاً الان می‌گید که این کشورها مطابقِ شاخصِ دموکراسی [Democracy index] جز کشورهای دارای دموکراسیِ ناقص [Flawed democracy] هستند. ضمن تشکر، باید بگم که در کشورهای بریتانیا، اسپانیا، ژاپن _که جز کشورهایی‌اند که دموکراسیِ کامل [Full democracy] دارند_ به ترتیب، ۶۹، ۶۸ و ۵۳ درصد از مردم از دموکراسی ناراضی‌اند و فکر می‌کنند که نتونسته رنج‌های اون‌ها رو کاهش بِده.
پس در این‌جا _ورای این‌که ملاکِ سنجش‌تون با نظرِ عُموم سازگار نیست_ سه حالت پیش میاد؛
1) اولی _که بعید هم نیست!_ اینه که مردمِ اون کشورها رو "به زوالِ عقل دچار شده" و "مرتجع" و الخ، بدونید و معتقد باشید که این نفهم‌ها، "استدلال‌های منطقیِ" شما رو نمی‌فهمند. پس باید دموکراسی رو بی‌توجه به خواستِ اون‌ها، برقرار کرد. حالا این‌که "به روش‌های قهرآمیز و جبری دموکراسی را اجرا کنیم" تا چه اندازه با "مفهومِ دموکراسی" هم‌خوانی داره یا "مردمِ به زوالِ عقل دچار شده چطور صلاحیتِ تصمیم‌گیری‌های کلانِ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی رو دارند؟" هم که مطابقِ روالِ معمول، اهمیتی نداره‌
2) معتقد باشید که "دموکراسی به ذاتِ خود ندارد عیبی! هر عیب که هست از نظامِ دموکراتیکِ ماست!" که خب، یعنی برای شاخص‌های مطرح شده ارزشی قائل نیستید. چنین صحبتی، به خودیِ خود مشکلی نداره، ولی نباید از جانبِ کسی مطرح بشه که حتی فقه [که بنا به تعریف زمان و شخص‌محوره] رو هم پویا نمی‌بینه و برای سهولتِ نقد کردن‌ش، اساساً نمی‌پذیره! باز دموکراسی که "یک نظریه‌ی مشخص"ه نه یک "علمِ انسانی"! برای این‌که چرا این‌جور میشه هم بد نیست در این‌جا آراء آل‌احمد رو به یاری بطلبیم که در صفحه‌ی ۶۴ کتابِ سفرِ فرنگ [لینکِ خرید] گفته:
قمعمع را کنار بگذار و راحت بنویس! و بعد هم دقت کن که این‌ها ظواهرِ امور است. ظاهرِ دموکراسی. حقِ اصلیِ هرکس و هرچیز را کمپانی دزدیده. در مطبوعات و در رادیو و در انتخابات و ... الخ!
و حرف‌ش هم درسته. به گواهِ رایِ موافقِ دادگاه عالیِ ایالاتِ متحده مبنی بر حمایتِ شرکت‌های بزرگ از کاندیدا‌ها که به قولِ چامسکی، جز پوسته‌ای از دموکراسیِ ایالاتِ متحده باقی نگذاشت.
3) دو حالتِ قبلی شما رو در مقابلِ رنجِ مردم قرار می‌داد، اما شما که این‌طور نیستید، شما آدمِ دردمندی هستید، این شریعتی‌ها و "کسانی که شریعتی‌ها رو قبول دارند" اند که بی‌درد و بی‌تفاوت‌اند و فقط "پیشرفت" براشون مهمه، پس به اصولِ دموکراسی و حقوقِ بشر احترام می‌گذارید، مطابقِ:
"آزاد اندیشی پیشه می‌کنید" و در کنارِ بقیه برای کاهشِ رنجِ انسان‌ها [که انگار از حذفِ دموکراسی می‌گذره] تلاش می‌‌کنید. مطمئن نیستم، اما امیدوارم‌ ‌که مُدِل سوم درست باشه‌.

کاهش رنج انسان‌ها لزوماً از حذف دموکراسی نمی‌گذره. دموکراسی فقط در مورد مشارکت سیاسی مردم و حق تصمیم‌گیری بر اموری مثل انتخاب دولت‌ها هست. مشخصاً دموکراسی به تنهایی نمی‌تونه تمام مشکلات رو حل کنه و باید به دنبال آلترناتیوهای سیاسی خوب و کارآمدی در کنار این دموکراسی باشیم که مشکلات هر چه بیشتری رو حل کنه. دموکراسی هم یه نظریه مشخصه، بله. اما این نظر فقط در یک مورد خاصه که از وضعیت موارد سیاسی/اقتصادی دیگه به شدت تأثیر می‌پذیره. [مثلاً بازار آزاد، مالکیت خصوصی، اختلاف طبقاتی و غیره] اما چیزی مثل فقه یک نظریه‌ی خاص نیست. فقه یک مجموعه بزرگه که شامل هنجارها و دیدگاه‌های صریح در مورد حقایق می‌شه.

+ ضمنِ این‌که خیلی "جالب"‌ه که از دموکراسی حرف می‌زنید. خواهش می‌کنم شما یکی حداقل دم از دموکراسی نزنید که حال‌مون بد میشه. آخه این خیلی موضوعِ مسخره‌ای هست که کسی می‌خواد دموکراسی بیاره که حتی هنگامِ ناتوانی هم، تابِ چندگانگیِ فکری و پخشِ اندیشه‌ای که نمی‌پسنده رو نداره و بالاجبار اون‌ها رو با برچسب‌های "دچار به زوالِ عقل" و "مرتجع"، از خودش می‌رونه.این شخص بی‌تردید به هنگامِ توانایی، اون مغزی رو می‌ترکونه که بخواد اندیشه‌ای بکنه، سوای چیزی که خودش دیکته کرده. [خیلی مودبانه نوشتنِ این، سخت بود] خلاصه که دموکراسیِ شما جمهوری اسلامی‌های کوچک یک دروغِ بزرگ و سرقتِ ماهیتِ دموکراسیه!

نه اتفاقاً. من الآن خیلی خوب متوجه شدم که در جامعه‌شناسی بی‌سوادم و از شما هم برای اطلاعاتی که دادین ممنونم. اما همچنان این حق رو از شما نمی‌گیرم که با من تند برخورد کنید. توهین رو هم ناقض آزادی بیان نمی‌دونم. البته من فکر نمی‌کردم واقعاً انقدر بد برداشت بشه و کل اون دو پست «فحش» و «توهین» باشن. در هر حال، مجدداً عذر می‌خوام اگر باعث آزار و اذیت‌تون شدم.

ضمنِ این‌که یک مسلمان، نسبت به یک گاوپرست، دیدگاهِ حصرگرایانه‌ای نداره [یا به عبارتِ بهتر، نباید داشته باشه] بلکه شمول‌گرایانه نگاه می‌کنه [باید بکنه] که همه‌ی گفتمان‌ها بویی از حقیقت برده‌اند، اما به میزانی و مرتبه‌ای! این نگرشِ شمول‌گرایانه، با ردِ "استراتژیِ غیریت‌ساز" و بدونِ "به زوالِ عقل دچار شده" و "نفهم" دانستنِ بقیه، دامنه‌ی وسیعی از افراد رو در بر می‌گیره.
اتفاقاً برعکس، این جزم‌گرایی در پُستِ شما کاملاً مشهوده، که با تکیه بر فلسفه، به سهولت به حیطه‌ی علومِ اجتماعی دست‌درازی می‌کنید و به خودتون اجازه می‌دید بی‌توجه به بررسی‌های جامعه‌شناختی یک عده رو "نفهم" و "به زوالِ عقل دچار شده" بدونید.
با این‌حال، باز هم فحش می‌دید؟ ملالی نیست، من که برای این شرایط، به قولِ صائب، "شستِ صاف و کمانِ کشیده‌ای دارم" اما به فرموده‌ی قرآن بر دشنام‌ها صبوری می‌کنیم: سلام!

راستش من نمی‌تونم بگم «همه‌ی گفتمان‌ها بویی از حقیقت برده‌اند»؛ چون وارد ادبیات نسبی‌گرایانه و پست‌مدرن می‌شیم. هرچند این هم دلیل بر این نمی‌شه که بگم «گاوپرستان حق ندارن عقاید خودشون رو بیان کنن». اما می‌شه وقتی که می‌خوایم در مورد درستی یا نادرستی این گفتمان صحبت کنیم، بگیم این عقیده ارتجاعیه؛ یا به بیان بهتر بگیم «این عقیده درست/خوب نیست». منظورم از اون دیدگاه حصرگرایانه هم این بود که یک مسلمان به خاطر عقاید گاوپرستان، خوردن گوشت گاو رو غیر اخلاقی و غیر قانونی نمی‌دونه. این حصرگرایی برای زمانی هست که سر قوانین، حقایق و اخلاق حرف می‌زنیم. هرچند نه به معنای جزم‌اندیشی و بستن راه تفکر انتقادی.

ابتدا بذارید به یک موضوعی اشاره کنم. شما "سنت‌گراییِ" دینی رو در تضاد با "نواندیشیِ" دینی تعریف کردید که دومی از فهم‌های نو حرف می‌زنه و الخ. و اتفاقاً اشتباه‌تون دقیقاً همین‌جاست! چرا که اگر روشنفکرِ دینی در مسائلی مثلِ حجاب، جزا، ارث، جهاد و شیوه‌ حکومت بر مردم، حرف‌های متفاوتی گفته‌اند، مجتهدانِ سنتی هم در مسائلی مثلِ نمازِ جمعه و اعتکاف احکام جدیدی آوردند! برای نمونه، می‌شه در تاریخچه‌ی احکام نگاه کرد [البته مطمئن نیستم که "ویکی‌شیعه" این رو براتون آماده کرده باشه] تا معلوم بشه که هر چه جلوتر اومدیم احکامِ این دو مورد بیشتر تغییر کرده. فقهای بزرگِ شیعه در اعصارِ قبلی [مثلِ شیخ طوسی و ابن ادریس] نماز جمعه رو جز در زمانِ حضور امامِ معصوم یا نایبِ خاص‌ش، حرام ‌می‌دونستند. درباره اعتکاف هم، بیشترِ فقهای گذشته، اون رو جز در مسجدی که امامِ معصوم در اون نماز خونده [مثلِ مسجد الحرام، مسجد مدینه و مسجد کوفه] درست نمی‌دونستند. با این وجود، فقهای معاصرِ ما تونستند برای نماز جمعه در عصرِ غیبت و اعتکافِ در هر مسجدی، وجه شرعی پیدا کنند. بنابراین از راه اجتهاد در متون، به فتواهایی رسیدند که بر خلافِ انبوهی از روایاته. در مقابل، روشنفکران دینی، موضوعات و مسائلی دیگه‌ای رو انتخاب کردند؛ ارث زنان، جزا، دیات، حقوق بشر، آزادی‌های مدنی و حتی وحی. و از همین‌جا می‌شه فهمید که صفت‌هایی مثلِ سنتی و روشنفکر، بیشتر از این‌که از دو "شیوه" در دین‌شناسی خبر بدند، از دو "مسئله‌شناسی" حرف می‌زنند. و اگر شیوه‌ این دو گروه با هم متفاوته، بیش از اینکه نمایان‌گرِ پایبندی بیشترِ یکی به متون یا گستردگیِ دانشِ دینی باشه، در گرو حساسیت‌های جامعه‌شناختیِ اون‌هاست.

خیر. من خود «دین» رو در تضاد با نواندیشی دین می‌دونم. این نقل قول از جناب یحیی یثربی مرتبطه:

ما در اسلام چیزی به غیر از متن نداریم. هرچه هست، متن و سنت است. دیدگاه های مجتهدین ما فهم متن است، نه ایجاد احکام و قوانین تازه. اگر قوانینی داشتیم که واضع آنها فقها بودند، می توانستیم بگوییم که این احکام و قوانین را نمی پذیریم. برای مثال می توان علیه قمه زنی اقدام کرد، ولی نمی توان علیه نماز سخنی گفت. چون اولی نه در سنت است و نه در متن، ولی دومی در هردو هست. اگر 50 یا 60 درصد از شریعت در کتاب و سنت نبود، می توانستیم «لوتر»هایی داشته باشیم تا علیه آنها بپا خیزند. ولی ما چیزی نداریم که ساخته‌ی فقها باشد تا بتوانیم آن را کنار بگذاریم. لوتر کسی بود که مرجعیت دین را پذیرفته بود، اما عده ای هم بودند که به کلی مرجعیت دینی را رد می کردند. از کانت به این سو، عقل و خرد جای مرجعیت دینی را گرفت. گروه تازه، حقوق نوشتند، قواعد اخلاقی وضع کردند و به طور کلی طرحی نو در انداختند که مبتنی بر عقل بشری بود و منشاء دینی نداشت. اشکال کار ما اینجاست که می خواهیم با استناد به قرآن و سنت، شریعت را حذف کنیم. این یک تناقض آشکار است! چگونه می خواهیم با استناد به این دو، شریعت را حذف کنیم؟ حذف شریعت از سوی جریان روشنفکری غرب به خاطر این بود که آنها با دین مخالف بودند و به طور کلی آن را کنار گذاشتند. ولی وقتی که ما خود را دیندار می دانیم، چگونه می خواهیم شریعت اسلام را که عین کتاب و سنت است، حذف کنیم؟

این "مسئله‌شناسی" که فرمودین خیلی مهمه. مسائل مد نظر مجتهدین قدیم، چیزهایی بود که صریحاً در «متن» نبودن و بنابر «روایات» برقرار بودن. بنابراین، با تحلیل روایات دیگه و نگاه به وضعیت کنونی می‌شد احکام جدیدی صادر کرد. اما مسائل مد نظر روشنفکران دینی امروزه خیلی متفاوتن. به طوری که نتایج نهایی‌شون با نص صریح کاملاً فرق می‌کنن. مثال مناسب، تفسیر آرش نراقی از قرآنه که سعی می‌کنه نشون بده حتی همجنسگرایان هم در اسلام حقوق دارن!

این موقعیتِ جدیدِ دین [که شما سعی می‌کنید اون رو نادیده بگیرید یا با توهین و تحقیر اون رو به حاشیه برونید] باعثِ تکثرِ امرِ دینی و گستردگی در حوزه‌های مختلفِ اجتماعی شده و با توجه به این‌که به تعبیرِ فوکو، روشن‌فکر باید مراقبِ زمانِ حال باشه:

این موقعیت جدید مد نظر شما خوبه؛ اما گاهی اصلاً دین نیست که بهش بگیم «دینی». همچنین گاهی برای این‌که دین باقی بمونه، روشنفکری رو کنار می‌گذاره.

روشن‌فکرانِ دینی به تاسی از رژی دوبره، به دین به عنوانِ یک "امرِ اجتماعیِ تام" [Total social fact] نگاه می‌کنند. مفهومی که مارسل موس در رساله‌ی پیشکش ابداع کرد و معتقد بود که تفکیک‌های "طبیعی" بینِ حوزه‌های مختلفِ زیستِ اجتماعی رو به پرسش می‌کشه. از نظر موس، در امورِ اجتماعیِ تام؛ تمام نهاد‌های اجتماعی یا لااقل بخشِ مهمی از آن یک‌باره و با هم دیگر درگیر می شوند: دینی، حقوقی، اخلاقی، سیاسی، خانوادگی و هم چنین اقتصادی، با اشکالِ خاصِ تولید و مصرف یا دریافت و توزیع، بی آن که پدیده‌های زیبایی شناختی _که امور به آن ها ختم می‌شوند_ و پدیده‌های مرفولوژیِک را _که نهادها بیان‌گرِ آن‌ها هستند_ از قلم بیندازیم. [پیشکش، ص۲]
پس بنا به تعریف، یک امرِ اجتماعیِ تام؛
A) به همه‌ی افرادِ جامعه ارتباط داره.
B) همه‌ی سطوح و نهادهای اجتماعی رو درگیر می‌کنه.
C) همه‌ی ابعادِ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در آن حضور دارند.
D) در زندگیِ روزمره‌ی افراد به شدت اثرگذاره.
ارجاع به این مفهوم به نوعی به پرسش گرفتنِ تفکیک های رایج حوزه‌های مختلف اجتماعی هست که مفهوم تام و همچنین رابطه‌ی عرضی که موس در این نوع مبادلات شناسایی می‌کنه، در هم آمیخته می‌شه. و خب، این مفهوم به پژوهشگران [مِن جمله روشنفکران دینی] اجازه می‌ده تا تعامل‌گراییِ روش‌شناختی [Methodological interactionism] رو در مطالعاتِ دین به کار بگیرند و تعاملی که با سطوحِ دیگه‌ی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برقرار می‌کنه رو بررسی کنند.
در واقع دین دیگه یک مقوله‌ی صرفاً دینی نیست بلکه به یک مسئله‌ی اجتماعی تبدیل شده. برای نمونه، ایران رو درنظر بگیرید. همه نماد‌های دینی، حجابِ خانم‌ها، مناسکِ مذهبی، عزاداری ها و جشن ها، اماکن مذهبی و زیارت و ... موقعیتی اجتماعی، سیاسی، حقوقی و اقتصادی پیدا کرده‌اند. حریم و حرم دین به کلِ جامعه تسری پیدا کرده و وجه قدسیِ دین با حیاتِ اجتماعی ترکیب، و دچارِ دگردیسی شده و تحلیل رفته و در نتیجه، نمی تونیم دین رو صرفاً در محدوده‌ی مطالعاتِ فردی [فلسفی، روان شناختی و ...] بررسی و توصیف کنیم.
پس شرطِ لازمِ "روشن‌فکریِ دینی" اینه که شخص "بینشِ جامعه‌شناختی" داشته باشه‌. شروطِ کافی‌ش هم محلِ بحثِ ما نیست.
+ فرمودید که در تعریفِ [چیزی مثلِ] روح، یک روشن‌فکرِ دینی نباید از کتابِ دینی‌ش استفاده کنه. این چه حرفیه دیگه؟ مثلِ اینه که شما کُتُبِ گروندریسه، ایدئولوژیِ آلمانی، دست‌نوشته‌های سیاسی_فلسفی و کاپیتال رو از یک مارکسیست بگیرید و ازش معنیِ ماتریالیسمِ تاریخی رو بپرسید.

مجدداً بگم که من در جامعه‌شناسی بی‌سوادم. این رویکرد مد نظر شما که دین‌داری رو به عنوان یک امر اجتماعی [اگر لفظ اشتباهی هست، عذر می‌خوام] ابژه‌ی پژوهش قرار داده، خیلی هم خوبه و اصلاً مشکلی باهاش ندارم. بحث من سر خود «دین» بود؛ فلسفه‌ی دین. شما مکرراً دارین بر بررسی جامعه‌شناسانه‌ی دین تأکید می‌کنین. برای مثال، رویکرد دورکیم و کارکردگرایی. اما من بحثم سر این‌ها نبود؛ در مورد تفسیرهای روشنفکران دینی از متون شکاکم؛ در مورد هرمنوتیک و اصلاح‌گری دین. وقتی در مورد روح پرسیدم، منظورم این بود که چه تفسیری می‌شه کرد که ارزش معرفتی [در فلسفه‌ی ذهن مثلاً] داشته باشه؟ شما مجدداً این روح رو ابژه‌ی جامعه‌شناختی قرار دادین و مصادره به مطلوب کردین. تعریف روشنفکر دینی از روح اگر بخواد بنابر قرآن باشه، هیچ صدقی نداره و خب روشنگری هم محسوب نمی‌شه. مگر بیایم مثلاً سوالی مطرح کنیم مثل این‌که «اعتقاد مردم به روح چه تأثیری در زندگی اجتماعی و فردی آن‌ها دارد؟» که باز می‌شه رویکرد جامعه‌شناسانه. [من مشکلی با این رویکرد ندارم]

1) به شریعتی‌ها و آل‌احمد‌ها فحش می‌دید؟ بدید. ولی نمی‌تونید از وزنِ سنگینِ امورِ اجتماعی فرار کنید.

فرار نمی‌کنیم. اتفاقاتی که افتاده رو هم نادیده نمی‌گیریم. اما همچنان می‌تونیم نقد کنیم.

2) به گفتمانِ بومی‌گرایی فحش می‌دید؟ بدید، ولی ادعای استدلال داشتن و علمی صحبت کردن رو نداشته باشید.

صرفاً فحش ندادم. البته تا من یه «ارتجاعی» در آخر بند می‌گم، تکرار می‌کنین «فحش نده! فحش نده!» =‌))))

3) رنجِ مردم و پیشرفتِ مطلق، توامان براتون مهمه؟ به لطفِ شما با سوسیالیسمِ نئولیبرال هم آشنا شدیم.

.--. اون واژه‌ی «پیشرفت» که به کار برده بودم به معنی توسعه‌ی اقتصادی به هر قیمت با بیشترین بهره‌وری یا موارد مشابه نبود که بهم می‌گین «نئولیبرال».

وقتی ازتون خواستم که "حداقل روشنفکر نشون بدید!"، حدس می‌زدم که متاسفانه شعاعِ دایره‌‌تون برای تعیین روشن‌فکر اون‌قدر کوچک باشه که حتی کسانی که اون‌ها رو روشن‌فکر می‌دونید هم در اون قرار نگیرند!

بله؛ سواد کافی ندارم.

9) حرف‌های "جالب"!

درست فرمودین. من عقاید عبدالکریمی رو خیلی اوقات قبول ندارم؛ اون بخش که به شریعتی و شایگان اشاره کردم رو کلاً نادیده بگیرین.

درموردِ نگاهِ جامعه‌شناختی و خالی از ایدئولوژی‌ای که شما مدعیِ اون هستید باید عرض کنم که عصاره‌ی بحثِ متخصصانِ هرمنوتیک، از شلایدماخر و دیلتای تا گادامر و هایدگر اینه که ما به عنوانِ موجودِ انسانی هیچ‌وقت خالی از ایدئولوژی نیستیم. کارِ عَمَلی که سهله، حتی در مقامِ کارِ علمی! لذا مطلقاً این ایده مبنی بر فارغ بودن از ایدئولوژی رو قبول ندارم.

بله. به همین خاطر گفتم:

این امر ناشی از تعهد به ایدئولوژی همراه با عقلانیت هست که منجر به آگاهی کاذب نمی‌شه.

یعنی همچنان اگر رویکرد انتقادی نشون بده که ایدئولوژی فرد کاذبه، جزم‌گرایانه انکار نمی‌کنه.

این‌که شما از سخنرانیِ سروش "به این نتیجه رسیدید" من رو یادِ "برداشت"‌تون از سخنانِ شریعتی و آل‌احمد می‌اندازه. بذارید به جای این‌که خودمون برداشت کنیم، خیلی خلاصه و البته، به طورِ مشخص صحبت کنیم که دکتر سروش دقیقاً چی گفت. در کانالِ تلگرامیِ دکتر سروش، پرسش‌هایی که از ایشون _به واسطه‌ی ایمیل_ پرسیده می‌شه قرار می‌گیره. در این‌جا، شخصی از سروش در رابطه با فرگشت پرسیده و این کپیِ پاسخه:
البته به تئوریِ داروین هم ارزشِ مطلق نباید داد. چنان‌چه به هیچ تئوریِ دیگر هم.

اون سخنرانی، ربطی به پرسش و پاسخ تلگرامی نداشت که برداشت بنده رو ابطال کنه. یک‌جا سروش گفته «فرگشت فقط یک تئوری است» [البته فقط یک تئوری ساده هم نیست و احتمال ابطال‌ش بسیار بسیار کمه] و در جای دیگر گفته که «طبیعت‌گرایی کافی نیست و در نتیجه به دین نیاز هست».

و اتفاقاً برعکس! من _به قولِ خودتون_ جناب‌عالی رو یک تقلیل‌گرا در علم می‌دونم! چرا که اساساً اصول، مفاهیم و شیوه‌های پژوهش و تحلیل در جامعه‌شناسی رو نمی‌پذیرید و بعضاً نمی‌دونید، برخی‌ها رو به حاشیه می‌رونید و برای الباقی هم، معانی رو تغییر می‌دید و از اون‌ها به سودِ خودتون "برداشت" می‌کنید و البته، مدعیِ "استدلالِ منطقی" هم هستید.

اون مواردی که کاملاً جامعه‌شناختی بودن تقلیل داده شد و مجدداً عذر می‌خوام.

1) ترجیح می‌دم به طورِ مشخص به دکتر یوسف اباذری ارجاع ‌بدم:

متن رو خوندم. باید بگم که بنده نه سلطنت‌طلب هستم، نه فاشیست و نه نئولیبرال. [یا حتی لیبرال]

+ موفق و سلامت باشید

همچنین.

پ.ن: @Amin rouhi ، بخش‌هایی که نقل قول نکردم رو نادیده نگرفتم. یا بحث‌هایی کاملاً جامعه‌شناختی بودن و چون سوادشون رو ندارم، جواب ندادم؛ یا درست بودن [مثل نقدتون بر اون مصادیقی که برای روشنفکری آورده بودم] و توضیحی هم نداشتم که بدم. خیلی ممنون از وقتی که گذاشتین.

 

[هیتانا]

آیا این پرسش ، جواب واضحی رو درون خودش نداره؟
اختراع یک وجود ماورایی به اسم خدا ، ناشی از ضعف های وجودی ماست
ما ناچاریم برای دردهای پوچی ، تنهایی، نیستی(مرگ) و آزادی ، یک وجود تخیلی بی ماهیت به اسم خدا رو ابداع کنیم که مرهم دردهای عمیق ما باشه.
تصور وجود یک خدای مراقب و همراه و هدایتگر چیزی جز یک تسکین برای نوع بشر نبوده
اینجاست که بعد قرن‌ها نیچه میاد و میگه
خدا مرده است و ما خدا رو کشتیم

 

[Roxan]

اميدوارم دليلاتون غير از اينكه حسش ميكنم و دوسش دارم و.... چون من از يه زماني نه خدايي حس كردم نه وجود چيزي غير از ماده رو ...

سلام
من پیشنهاد میکنم برهان ها ی مختلف رو بخونی
مثلا برهان فقر و قناع میتونه وجود یک شخص بی نیاز رو اثبات کنه...
با توجه به این میتونیم یکتا بودن و چیز های دیگه رو هم ثابت کنیم
خیلی چیز های جالبی هست که میاد و وجود خداوند رو اثبات میکنه میتونی دنبالش بری یا تو دوره های مختلف شرکت کنی مثلا دوره بی نهایت خیلی برای من خوب بود

 

[BJ.Alex]

سلام
من پیشنهاد میکنم برهان ها ی مختلف رو بخونی
مثلا برهان فقر و قناع میتونه وجود یک شخص بی نیاز رو اثبات کنه...
با توجه به این میتونیم یکتا بودن و چیز های دیگه رو هم ثابت کنیم
خیلی چیز های جالبی هست که میاد و وجود خداوند رو اثبات میکنه میتونی دنبالش بری یا تو دوره های مختلف شرکت کنی مثلا دوره بی نهایت خیلی برای من خوب بود

منم توصیه میکنم ۱۰ صفحه اخر این تاپیکو بخونین

 

[hot_ice]

هیچکی توی این سبک تاپیک ها دنبال حقیقت نیست،بلکه میخواد بگه تفکر من درسته..چه نیازی هست به هم بخوایم تفکر همو غالب کنیم.
یکی اعتقادی به تصادف های مکرر نداره و میگه این سیستم پیچیده منظم آفریننده خلاق داره،نه جهانی که خودش همه ی سیستم ها رو به سمت بی نظمی سوق میده....
یکی میگه نه حاصل فلان بوده و فلان در یک مقطع خاص.
یکی تجربی دست یاری آفریننده ش رو در موقعیت های مختلف حس کرده ...
یکی حاصل انرژی های خودش و شانس میدونه.
....
یکی خوشش میاد گیاه خوار باشه یکی گوشتخوار،بهتره دست از این نوع هدایت کردن هم برداریم

 

[علی.]

هر کسی میتونه بگه "تفکر من درسته"، همینجور هم هر کسی میتونه همه این اندیشه‌هارو بررسی کنه و انتخاب خودشو بکنه یا اندیشه‌ای جدید به وجود بیاره.
اینکه من میخوام بگم حرفت غلطه و حرف من درسته(کاری که دارم انجام میدم) مانع فکر کردن تو یا هر کس دیگه روی حرف من نمیشه.
نیت و قصد من از بحث کردن قرار نیست روی موافقت یا مخالفت کسی تاثیر بذاره، موافقت یا مخالفت بقیه وابسته به حرفیه که میزنم.

در تایید این پست بگم که این تاپیک به من کمک کرد

هیچکی توی این سبک تاپیک ها دنبال حقیقت نیست،بلکه میخواد بگه تفکر من درسته..چه نیازی هست به هم بخوایم تفکر همو غالب کنیم.
یکی اعتقادی به تصادف های مکرر نداره و میگه این سیستم پیچیده منظم آفریننده خلاق داره،نه جهانی که خودش همه ی سیستم ها رو به سمت بی نظمی سوق میده....
یکی میگه نه حاصل فلان بوده و فلان در یک مقطع خاص.
یکی تجربی دست یاری آفریننده ش رو در موقعیت های مختلف حس کرده ...
یکی حاصل انرژی های خودش و شانس میدونه.
....
یکی خوشش میاد گیاه خوار باشه یکی گوشتخوار،بهتره دست از این نوع هدایت کردن هم برداریم

این متن برای دوری از توییتر عالیه

منتها اینجا واقعا بعضی حرفا از رو فکره و بعضی افراد دنبال پاسخ اصلی‌ن

 

[شیطان رجیم]

نظر شخصی من اینه جهان خیلی جای بهتریه اگر خدا وجود داشته باشه!
زندگی بدون خدا خیلی بی معنی جلوه میکنه.
بنده خودم امیدوارانه میگم که آره هست. اما از اونور چیزایی هم هست که تو زندگی شخصی خودم نمیتونم توجیهشون کنم.
یا رد کنه. چون ما در ادراک مادیات و چیزایی که با حواس پنجگانه خودمون میتونیم مشاهده کنیم هم عاجزیم حالا بخوایم بیایم چیزی که میگن فراتر از ماده و فضا و زمان و موجودیتی که تو میتونی درک کنی رو اثبات یا رد کنیم؟ اصلا همین الان بخوای خارج از فضا زمان بودن رو تصور کنی و آگاهی در عین آزادی رو بخوای تصور کنی مخت ممکنه چپ کنه. پس چطور میخوای درمورد چیزی که ادعا میشه همه اینارو درک کرده و به همشون مسلط هست اظهار نظر کنی؟

 

[شیطان رجیم]

بعد از مدت ها گشتن دنبال جواب
منتظر نشستم تا خود خدا بیاد جوابمو بده

ذهنم به بن بست رسیده
خوشحال میشم اگر کسی حرفی داره برای زدن تاپیکو زنده کنه شاید یکم دید خودمم باز تر کرد