آموزش زبان ترکی استانبولی

[Su Señor]

 

[Su Señor]

ریشه زبان‌شناسی
زبان ترکی مانند زبان‌های فنلاندی و مجارستانی مربوط به شاخه زبان‌های آلتایی از خانواده زبان‌های اورال-آلتایی است. به زبان‌های ترکی و مشابه آن زبان‌های اغوز گفته می‌شود. به زبان‌های ترکیه‌ای، آذری، قزاق، قرقیزی، تاتار، ترکمنی، ازبکی و بسیاری از زبان‌هایی که در بالکان تا آسیای مرکزی و شما غربی چین و جنوب سیبری صحبت می‌شود زبان‎های اغوز می‌گویند.

 

[Su Señor]

تاریخ زبان ترکیه‌ای
تاریخ زبان ترکیه‌ای به سه دسته تقسیم می‌شود: ترکی قدیمی (از قرن هفتم تا سیزدهم)، ترکی میانه (از قرن سیزدهم تا بیستم) و ترکی جدید که از قرن بیستم به بعد در کشور ترکیه صحبت می‌شود. در زمان امپراطوری عثمانی، زبان عربی و فارسی وارد زبان ترکی می‌شوند و تقریبا 88 درصد واژه‌های زبان ترکی ترکیبی از فارسی و عربی می‌شود. به این زبان ترکی عثمانی گفته می‌شد که زبان تحصیل‌کرده‌ها، دربار و سطح بالای جامعه بود. زبان ترکی اصیل زبان کوچه بازاری تعبیر می‌شد که تنها مردم عامی به آن صحبت می‌کردند. ترکی عثمانی در آن زمان به رسم‌الخط فارسی نوشته می‌شد.

در سال 1928 جنبش زبان به وسیله کمال آتاتورک رخ می‌دهد و طی آن رسم‌الخط ترکی از فارسی به لاتین تغییر می‌یابد و واژه‌های ترکی جایگزین واژه‌های عربی و فارسی می‌شود. برخی از واژه‌های منسوخ ترکی باز می‌گردند و برخی واژه‌ها جدید ساخته می‌شوند.

 

[Su Señor]

ساختار زبانی
مانند همه زبان‌های ترکی، زبان ترکیه‌ای زبانی پیوندی یا چسبانشی محسوب می‌شود، یعنی نقش‌های دستوری با اضافه کردن پسوند به ریشه اسمی یا فعلی مشخص می‌شوند. پسوندهای اسمی شمار اسم را تعیین می‌کنند. در ادامه با برخی از مشخصه‌های دستوری این زبان آشنا می‌شویم:

• جنسیت: زبان ترکیه‌ای مانند فارسی جنسیت ندارد و ضمیر سوم شخص مفرد نیز مانند فارسی برای مونث و مذکر یکسان به کار می‌رود.
• حالات دستوری: اسامی شش حالت دستوری دارند: اسمی، ملکی، مفعولی مستقیم، مفعولی غیرمستقیم، مکانی و مفعول به. هر کدام از این حالات با پسوند خاصی که به ریشه اسم متصل می‌شود نشان داده می‌شود.
• صرف فعل: افعال در ترکیه‌ای مانند زبان فارسی در حالت و شمار با فاعل خود تطبیق دارند و صرف می‌شوند. ساختار فعل در زبان ترکی به این شکل است: ریشه فعل + نشانه زمان‌ساز + پسوند فاعلی.
• حرف تعریف: در زبان ترکیه‌ای مانند فارسی حرف تعریف معین وجود ندارد و عدد “یک” به عنوان حرف تعریف نامعین به کار می‌رود.
• ساختار جمله: ساختار جمله در زبان ترکیه‌ای مشابه فارسی فاعل، مفعول و فعل است اما به دلیل داشتن حالت‌های دستوری مختلف، جایگاه واژه‌ها تا حدی قابل تغییر است.
• حرف اضافه: حرف اضافه در زبان ترکیه‌ای برخلاف زبان فارسی معمولا بعد از اسم و به صورت پسوند می‌آید.
• حالت منفی و سوالی: منفی کردن در زبان ترکیه‌ای به دو صورت انجام می‌گیرد: برای جملات اسنادی، با استفاده از فعل کمکی değil انجام می‌شود. این فعل کمکی که مانند سایر فعل‌ها صرف می‌شود و بعد از مسند قرار می‌گیرد. برای جملاتی که فعل اصلی دارند به انتهای فعل پسوند –me اضافه می‌شود. پسوند –me برای سوالات بله/خیر نیز به کار می‌رود. برای سوالات معمولی از واژه‌های پرسشی استفاده‌ می‌شود با این تفاوت که جای سایر واژه‌های جمله عوض نمی‌شود، فقط واژه‌ای که جواب است حذف شده و به جای آن واژه پرسشی مناسب جایگزین می‌شود.
• تطبیق آوایی: زبان ترکیه‌ای مانند سایر زبان‌های ترکی تطبیق آوایی دارد، به این معنی که آوای حروف صدادار در پسوندها باید با آوای حروف صدادار واژه‌ها یکسان باشند، مثلا اگر ریشه واژه حرف صدادار گرد داشته باشد پسوندی که به آن متصل می‌شود نیز باید حروف صدادار گرد داشته باشد. آواهای صدادار در واژه‌ها نیز باید با هم یکسان باشند، یعنی اگر یکی از آواها بلند است سایر آواهای واژه نیز باید بلند باشند.
• تکیه: تکیه روی واژه‌ها در حالت تک‌واژه‌ای روی هجای آخر واژه‌هاست اما در جمله تکیه واژه‌ها (به خصوص فعل‌ها) تغییر می‌کند.

زبان ترکیه‌ای 8 حرف صدادار و 21 حرف بی‌صدا دارد. امروزه 71 میلیون نفر زبان مادری‌شان ترکیه‌ای است و حدود 17 میلیون نفر زبان ترکیه‌ای را به عنوان زبان دوم صحبت می‌کنند. آموختن زبان ترکیه‌ای به دلیل تشابهات واژگانی و دستوری زیاد برای فارسی‌زبانان کاری نسبتا ساده است.

 

[Su Señor]

پیش از آشنایی با زبان ترکی استانبولیکمی با خصوصیات اصلی این زبان آشنا می شویم. این موضوع کمک می کند که با دید بهترین به یادگیری زبان ترکی بپردازید.

در طول آموزش ممکن است به زبان “ترکی استانبولی” به طور کوتاه به عنوان “زبان ترکی” اشاره کنیم (زمانی که به زبان ترکی اشاره می کنند معمولا منظور همان زبان ترکی استانبولی است). از آنجا که زبان ترکی شامل دسته بزرگی از زبان های آسیای مرکزی تا خاورمیانه میشود، توجه داشته باشید که این عنوان تنها برای اشاره کوتاه استفاده شده و همه این زبان ها دارای خصوصیات یکسانی نیستند.

باید بدانید که زبان ترکی استانبولی ریشه بسیار متفاوت نسبت به فارسی و زبان های اروپایی دارد. این زبان در دسته زبان های اورال-آلتایی قرار می گیرد (بر خلاف فارسی که در دسته هندی-اروپایی است) و با زبان های مغولی، فنلاندی و مجارستانی هم ریشه است. گرچه این تفاوت ریشه ای تفاوت هایی در برخی ساختارهای آشنای گرامری ایجاد می کند، اما با این حال یادگیری زبان ترکی برای فارسی زبانان با توجه به واژگان آشنای زیاد و فرهنگ های نزدیک خیلی سخت نیست. در صورتی که زبان آذری زبان مادری شما باشد، یادگیری ترکی بسیار ساده خواهد بود.

برخی از خصوصیات گرامری اصلی ترکی عبارتند از:

• جایگاه فعل جمله: مانند فارسی در زبان ترکی هم معمولا فعل جمله در آخر جمله قرار میگیرد. (برخلاف بیشتر زبان های اروپایی که فعل پس از فاعل می آید)
• جنسیت اسامی: اسامی و حتی ضمایر در ترکی مانند فارسی جنسیت ندارند. پس یادگیری واژه های جدید برای شما به مراتب راحت تر است.
• هماهنگی واکه ای (هماهنگی در حروف صدادار): زبان ترکی دارای مشخصه ای به نام هماهنگی واکه ای یا Vowel harmony است. این به ان معناست که در یک واژه یا باید همه حروف صدادار آن واژه کوتاه باشند یا کشیده. مثلا در زبان ترکی صالِح تبدیل می شود به صالیح (چون صدای اول “آ” کشیده بوده صدای بعدی هم کشیده می شود.) این موضوع آهنگ واژگان در این زبان را کمی خاص و هماهنگ می کند. (البته این ویژگی استثناهایی هم دارد)
• استفاده از پسوندها: زبان ترکی و به طور کلی بیشتر زبان های ریشه اورال-آلتایی به طور بسیار گسترده ای از پسوندها استفاده می کنند. در ترکی پسوندهای متعددی می توانند به یک واژه اضافه شوند و در نتیجه یک واژه دارای یک معنای بزرگ باشد. برای مثال واژه Kalbimdesin معنای “تو در قلب من هستی.” را دارد. در طول یادگیری این زبان با ساختار پسوندها بیشتر آشنا می شوید.
• وجود حالت ها: زبان ترکی یک زبان حالت محور است. این یعنی نقش یک واژه در جمله ممکن است بر روی شکل آن تاثیر بگذارد. مثلا اینکه یک اسم به عنوان فاعل یا مفعول در جمله استفاده می شود روی شکل آن تاثیر می گذارد (معمولا از طریق تغییر پسوندها). در رابطه با حالت ها در بخش های گرامری بیشتر توضیح خواهیم داد.

نکته مهم
با وجود اینکه زبان ترکی استانبولی بسیار به ترکی آذری نزدیک است اما این دو زبان تفاوت هایی به ویژه در بین استفاده از واژه ها دارند. در صورتی که می خواهید ترکی آذری را یاد بگیرید ممکن است این خودآموز کمک زیادی به شما از نظر واژگان نکند. در صورتی که با یک ترک آذری با ترکی استانبولی صحبت کنید ممکن است بسیاری از بخش های حرف شما را متوجه شود اما طبیعتا تفاوت واژگانی که استفاده می کنید کاملا مشخص خواهد بود و حتی ممکن است برخی از واژگانی که استفاده می کنید متوجه نشود. البته در صورتی که زبان ترکی زبان مادری شماست یادگیری زبان ترکی استانبولی برای شما بسیار ساده و در سطح یادگیری تعدادی واژه و ساختار گرامری جدید خواهد بود، با کمی تمرین به سرعت می توانید به این زبان مسلط شوید.

تاریخ مشترک
با توجه به تاریخ مشترک دو زبان فارسی و ترکی و تاثیر زیاد این دو زبان روی هم، تعداد واژه های نزدیک یا حتی مشترک بین دو زبان بسیار زیاد هستند. در بین واژگانی که به نحوی با مذهب مرتبط هستند می توان گفت که تقریبا تمام واژه هایی که در زبان ترکی استفاده می شوند برای یک فارسی زبان قابل فهم هستند (گرچه ممکن است در فارسی از یک معادل دیگر استفاده شود). این نزدیکی کمک زیادی به یادگیری سریعتر واژه ها و نکات فرهنگی این کشور می کند.

 

[Su Señor]

معرفی الفبای ترکی
زبان ترکی 29 حرف الفبا دارد. این الفبا تا حد زیادی مشابه الفبای انگلیسی است، تفاوت های آن شامل دو بخش زیر می شود:

• حروفی که اضافه شده اند: حروف ç, ğ, ı, ö, ş, ü با هدف نمایش صداهای مختص زبان ترکی به الفبای این زبان اضافه شده اند.
• حروفی که وجود ندارند: الفبای ترکی حروف q, w, x را ندارد چون این حروف معادل آوایی در این زبان نداشتند.

حروف بزرگ

A B C Ç D E F G Ğ H I İ J K L
M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z
حروف کوچک

a b c ç d e f g ğ h ı i j k l
m n o ö p r s ş t u ü v y z
بیشتر حروف زبان ترکی تلفظ های مشابهی با تلفظ لاتین خود دارند. این موضوع خواندن متون ترکی را بسیار ساده کرده است اما باید به حروفی که تلفظ متفاوتی دارند توجه زیادی داشته باشید تا از ابتدا با خواندن درست متون ترکی آشنا شوید. جدول زیر حروف الفبای ترکی به همراه معادل تلفظی (تقریبی) فارسی را نشان میدهد. برای افرادی که آشنایی آواشناسی و تلفظ دارند، فونتیک صدای هر حرف هم نوشته شده اس

 

[Su Señor]

ضمیر شخصی چیست؟
ضمیر شخصی واژه ایست که به جای اسم در جمله قرار میگیرد تا از تکرار آن جلوگیری کند. البته ضمایر کاربردهای دیگری هم دارند. گذشته از ضمایر شخصی انواع متفاوت دیگری از ضمایر (مثل ضمایر ملکی، ضمایر اشاره و … ) هم وجود دارد که بعدا به آنها می پردازیم. در زبان فارسی ما شش ضمیر شخصی داریم: من، تو، او، ما، شما، آنها

ضمایر شخصی در زبان ترکی
زبان ترکی مشابه فارسی 6 ضمیر شخصی دارد. استفاده از این ضمایر در ترکی تفاوت زیادی با فارسی ندارد. قابل توجه است که برخلاف بیشتر زبان های اروپایی ترکی مانند فارسی در سوم شخص مفرد تنها یک ضمیر دارد (در بیشتر زبان های اروپایی دو یا سه ضمیر برای جنسیت های مختلف وجود دارد) ضمایر شخصی در زبان ترکی از قرار زیر است
من Ben
تو Sen
او O
ما Biz
شما Siz
ایشان Onlar

 

[Su Señor]

فعل بودن در زبان ترکی
همانطور که قبلا گفتیم استفاده از پسوندها در زبان ترکی نسبتا گسترده است. در زبان ترکی فعل “بودن” به شکلی که در فارسی استفاده می شود، کاربری ندارد. برای ساختن جملات با “بودن” در ترکی معمولا از پسوندها استفاده می شود.

البته این موضوع زیاد برای فارسی زبانان عجیب نیست، چون ما هم در زبان محاوره ای به جای استفاده از شکل صرف شده “بودن” از پسوند استفاده می کنیم. مثلا به جای “من دکتر هستم.” می گوییم “من دکترم.” در اینجا پسوند “م” همان کار فعل “بودن” را انجام می دهد.

برای ساختن جمله “من دکترم.” در زبان ترکی کافیست به واژه doktor (دکتر) پسوند um را اضافه کنیم. پس جمله “من دکترم” می شود

 

[Su Señor]

تفاوت در پسوندهای صرف
پسوند um که در مثال بالا به آن اشاره کردیم همیشه ثابت نیست. بسته به اینکه آخرین حرف صدادار کلمه چیست، این پسوندها میتوانند تا مقدار کمی تغییر کنند. تشخیص این موضوع شاید در ابتدا کمی سخت به نظر برسد، اما با کمی تمرین به علت هارمونی بین کلمات و پسوندها، به سادگی و به طور ناخودآگاه آنها را یاد خواهید گرفت. حالت های مختلف پسوندهای صرف به شرح زیر است، در ادامه در مورد آنها بیشتر توضیح میدهیم:

 

[Su Señor]

ون در واژه doktor آخرین حرف صدادار حرف o است، از پسوند um استفاده کردیم. حال مثال دیگر را با یک صفت بررسی میکنیم. صفت güzel به معنای “زیبا” را در نظر میگیریم. آخرین حرف صدادار این صفت حرف e است. پس “من زیبا هستم.” می شود:

Ben güzelim (من زیبا هستم.)
شاید متوجه حرف y در پرانتز رو به روی هر پسوند هم شده باشید. این حرف در صورتی به پسوند اضافه می شود که کلمه به حرف صدادار ختم شود؛ مثلا واژه baba (به معنای پدر یا بابا) را در نظر بگیرید، آخرین حرف صدادار این واژه حرف a است، پس “من بابا هستم” در ترکی می شود:

Ben babayım (من پدر هستم.)
y به این دلیل به واژه اضافه شده که ادا کردن دو حرف صدادار پشت سرهم را ساده تر کند. مثال بعدی ما هم از همین قاعده تبعیت می کند. صفت kötü به معنای بد را در نظر میگیریم. اخرین حرف صدادار این واژه ü است و البته اخرین حرف واژه هم صدادار است، پس “من بد هستم.” در ترکی می شود:

Ben kötüyüm (من بد هستم.)

 

[Su Señor]

ضمایر مفرد در زبان ترکی به همراه پسوندهای صرف آنها به شرح زیر است
Ben
حرف آخر پسوند صرف
yım a/ı
yim e/i.
yum. o/u
yüm ö/ü
Sen
حرف آخر . پسوند صرف
sın a/ı
sın e/i
sun o/u
sün ö/ü
O
پسوند ندارد

 

[Su Señor]

ضمایر جمع در ترکی به همراه پسوند صرف آن ها به شرح زیر است
Biz
حرف آخر پسوند صرف
yız a/ı
yiz e/i
yuz o/u
yüz ö/ü
Siz
حرف آخر پسوند صرف
sınız a/ı
siniz e/i
sunuz o/u
sünüz ö/ü
Onlar
حرف آخر پسوند صرف
lar a/ı
ler e/i
lar o/u
ler ö/ü

 

[Su Señor]

ضمیر شخصی واژه منفی ساز
Ben değilim
Sen değilsin
O değil
Biz değiliz
Siz değilsiniz
Onlar değiller
پسوندهای صرف değil کاملا مشابه پسوندهای صرف اسامی است، پس یادگرفتن حالات محتلف صرف آن بسیار ساده است.

همانطور که در جدول بالا مشخص است değil با توجه حرف صدادار آخر هیچ تغییری نمی کند و برای هر ضمیر شخصی تنها یک شکل دارد. به مثال های زیر توجه کنید:

ترکی فارسی ترکی فارسی
en doktor değilim من دکتر نیستم.
Ben güzel değilim من زیبا نیستم.
Sen doktor değilsin تو دکتر نیستی.
Sen güzel değilsin تو زیبا نیستی.
O doktor değil او دکتر نیست.
O güzel değil او زیبا نیست.
Biz doktor değiliz ما دکتر نیستیم.
Biz güzel değiliz ما زیبا نیستیم.
Siz doktor değilsiniz شما دکتر نیستید.
Siz güzel değilsiniz شما زیبا نیستید.
Onlar doktor değiller آنها دکتر نیستند.
Onlar güzel değiller آنها زیبا نیستند.
همانطور که گفته شد، واژه منفی ساز değil با توجه به اسم تغییری نمی کند، پس برای هر دو مثال بالا به یک صورت صرف شده. همچنین توجه داشته باشید که اسم و صفت بالا دیگر صرف نشده اند و در تمام حالات به صورت پایه نوشته شده اند.

 

[Su Señor]

سلام و خداحافظی
عبارت زیر، کاربردی ترین و ساده ترین عبارت برای ادای سلام یا خداحافظی در زبان ترکی هستند:


Merhaba سلام
Selam سلام
Günaydın صبح بخیر
İyi günler روز بخیر
İyi akşamlar عصر بخیر
İyi geceler شب بخیر
Hoşçakal خداحافظ (توسط کسی که می رود)
Güle güle خداحافظ (توسط کسی که می ماند)

در رابطه با خداحافظی در زبان ترکی، اصطلاح Güle güle! فقط به فردی گفته می شود که دارد محیطی را ترک می کند. پس توسط فردی که در آنجا می ماند گفته می شود.

در رابطه با دو واژه Selam و Merhaba هر دو این واژه ها به معنای سلام هستند اما Merhaba کمی محترمانه تر است و بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. Selam بیشتر شکل صمیمانه دارد.

 

[Su Señor]

تعرفات و احوال پرسی
عبارت های زیر ساده ترین و کاربردی ترین عبارات مورد استفاده در تعارفات و احوال پرسی ها در زبان ترکی هستند.

Iyiyim خوبم
Teşekkür ederim ممنون
Birşey değil خواهش می کنم (در جواب تشکر)
Lütfen لطفا
Özür dilerim, Pardon متاسفم، ببخشید
Afedersiniz ببخشید
Tamam خوبه، خب، اوکی
Hoş Geldiniz خوش آمدید

 

[Su Señor]

بله و خیر
دو واژه بسیار مهم دیگر در هر زبان واژه های “بله” و “خیر” هستند که معادل های آنها را در ترکی می بینید.

Evet بله
Hayır خیر

 

[Su Señor]

ساختن جملات سوالی در زبان ترکی
ساختن جملات سوالی بله /خیر در ترکی هم احتمالا با زبانهایی که تا به حال یاد گرفته اید متفاوت است. برای ساختن یک جمله سوالی در زبان ترکی از یک واژه سوالی ساز استفاده می شود (مشابه واژه منفی ساز که در درس 5 یاد گرفتید) در اینجا هم فقط واژه سوالی ساز صرف می شود و اسم و صفت در جمله دیگر پسوندی نمی گیرد.

واژه سوالی ساز در ترکی، واژه mi است (که البته در شکل صرف شده ممکن است گاهی کاملا تغییر کند). واژه سوالی ساز mi

با واژه منفی ساز değil یک تفاوت دیگر هم دارد و آن صرف متفاوت واژه با توجه به حرف صدادار آخر واژه ایست که ان را منفی میکند. پس استفاده از mi کمی سختر از değil است.

جدول زیر نحوه صرف mi برای حالت های مختلف برای ضمایر شخصی را نشان میدهد:

آخرین حرف صدادار ▶ a/ı e/i o/u ö/ü
Ben mıyım miyim muyum müyüm
Sen mısın misin musun müsün
O mı mi mu mü
Biz mıyız miyiz muyuz müyüz
Siz mısınız misiniz musunuz müsünüz
Onlar mı mi mu mü

 

[Su Señor]

همانطور که میبینید واژه mi ممکن است در برخی از حالت ها کاملا تغییر کند. گرچه نوع صرف این واژه با حالت های صرف اسامی شباهت های زیادی دارد پس یاد گرفتن آن خیلی سخت نیست. در جدول زیر دو مثال متفاوت را برای ضمایر شخصی متفاوت سوالی می کنیم:

Ben doktor muyum?
آیا من دکتر هستم?

Ben güzel miyim?
آیا من زیبا هستم؟

Sen doktor musun?
آیا تو دکتر هستی؟

Sen güzel misin?
آیا تو زیبا هستی؟

O doktor mu?
آیا او دکتر است؟

O güzel mi?
آیا او زیبا است؟

Biz doktor muyuz?
آیا ما دکتر هستیم؟

Biz güzel miyiz?
آیا ما زیبا هستیم?

Siz doktor musunuz?
آیا شما دکتر هستید؟

Siz güzel misiniz?
آیا شما زیبا هستید؟

Onlar doktor mu?
آیا آنها دکتر هستند؟

Onlar güzel mi?
آیا آنها زیبا هستند؟

 

[Su Señor]

اعداد 1 تا 10 در ترکی

Bir 1 یک
İki 2 دو
Üç 3 سه
Dört 4 چهار
Beş 5 پنج
Altı 6 شش
Yedi 7 هفت
Sekiz 8 هشت
Dokuz 9 نه
On 10 ده

 

[Su Señor]

اعداد 11 تا 19 در ترکی
ساختن اعداد 11 تا 19 در ترکی بسیار ساده است چون این اعداد برخلاف فارسی کاملا با قاعده ساخته می شوند. برای ساختن اعداد بین 11 تا 19 کافیست تا رقم اول را در کنار عدد ده (On) بگذارید.

on bir 11 یازده
oniki 12 دوازده
on üç 13 سیزده
on dört 14 چهارده
onbeş 15 پانزده
on altı 16 شانزده
on yedi 17 هفده
onsekiz 18 هجده
on dokuz 19 نوزده
سعی کنید حتما اعداد 1 تا 10 را در این درس یاد بگیرید چون دانستن اعداد یکی از پایه های یادگیری زبان است.